Bókasafnið - 01.02.1999, Síða 4

Halldór Laxness
Barnabækur
5umar sögur, þarámeðal Mjallhvít, eru einsog runnar
manni í merg og bein. Eg kunni hana utanbókar í
yndislegri þýðíngu Magnúsar Grímssonar þegar ég
var á fimta árinu, hún var fyrst bóka sem ég las. Og
þegar ég las hana aftur fullorðinn, á þessari skólameistara-
legu afturfótaþýsku Grimmsbræðra, fanst mér hún enn góð.
Mér hefur þó aldrei þótt hún eins góð og núna - né eins
mikil fjarstæða að þetta sé „barnabók". Reyndar á að lesa
svona sögu á þýskri
mállýsku. En þegar ég
las hana í annað sinn á
íslensku þá var máltil-
' finníng horfin úr landi
og búið að kasta
þýðíngu Magnúsar
Grímssonar útá haug
og færa kóngsdóttur-
ina í samskonar götu-
ræsabúníng og þá var
byrjað að hafa á dag-
blöðunum. Þegar um
tvent er að velja hróp-
um við einlægt: gefið
oss Barrabas lausan; að
minstakosti heimtum
við í nafni lýðræðisins
að Barrabas hafi jafn-
rétti á við frelsarann.
Hollur og lærdómsríkur lestur handa únglíngum gekk víst
illa í mig frá upphafi og þegar ég fékk í hendur Dæmisögur
Esóps var ég ekki nógu þroskaður, og er ekki enn, til að
skilja að þetta er heimsádeila á vonda menn og ránglát yfir-
völd; mér sýndist þetta vera eitthvað um apa og ketti að vega
ost. Ég hef aldrei skilið symbólík né þesskonar tossakver sem
segir A = B. Einkanlega var mér uppsigað við bækur ef ég
fann á lesmálinu að í staðinn fyrir að segja mér sögu átti að
fara að kenna mér eitthvað fallegt og gott. Til dæmis byrjar
saga á því að segja frá ormi sem varð að manni, og reyndar er
j hrffandi hugmynd; en þegar komið var dálítið frammí les-
málið kom uppúr dúrnum að þetta var saga til að kenna
manni að þekkja á klukku og endaði á margföldunartöflunni.
Slíkt er svik og prettir í skáldsögu.
Faðir minn kom með ævintýri Andersens í tveim bindum,
íslenskuð af Steingrími Thorsteinsson. Óbundinn stíll Stein-
gríms er ævinlega kórréttur og fagurfræðilegur, nýklassískur
og gerilsneyddur, að maður ekki segi „sannkristinn og lúsa-
laus“, og þó kanski best að segja bara þur og hreinn, — góð-
skáldið er því miður aldrei eins töfrandi í lausu máli og upp-
hafslínurnar eru f ljóðum hans; og hann fær aðkenníngu af
stirðleika þegar hann ætlar að bregða á ieik. Mart er í ævin-
týrum Andersens eintómur fjasgefinn áróður fyrir almennri
meðalhegðun, dæmisögutónninn minnir á jarm í sauðfé;
skólakennaramærð í sögulíki snart mig ævinlega einsog ég
hefði gruflað í eitthvert béað klístur, samanber ævintýrið um
orminn, þegar átti að
narra lesandann til að
læra á klukku. Aftrá-
móti var ég svo hepp-
inn í Andersen að
byrja á sögunni um
soldátann og eldfærin,
og þá frammúrskar-
andi hunda sem fylgdu
þeim eldfærum; og þó
mér væri frá upphafi
augljós stórleiki hund-
anna, skildi ég söguna
ekki að fullu fyren tólf
árum síðar þegar ég sá
Sívalaturn sjálfan þar
sem hann stendur kjur
á sínum stað; en í ein-
um hundinum voru
glyrnurnar á stærð við
Sívalaturn. Þessir óvenjulegu hundar björguðu soldátanum
ævinlega þegar syrti í álinn; og þegar átti að heingja hann,
þá köstuðu þessi gáfuðu kvikindi dómurunum svo hátt í loft
upp að þeir komu niður aftur í mauki. Þá varð fólk svo hrifið
að það hrópaði uppyfir sig — og nú neyðist ég til að ívitna á
frummálinu eftir þeirri kenníngu sjálfs mín að dönsku sé að
vísu hægt að endursegja á íslensku, en aldrei þýða: „lille
Soldat, du skal være vor Konge og have den dejlige Prind-
sesse." Það sem ég fór fyrst að skoða, þegar ég kom til Kaup-
mannahafnar 17 ára, var Sívaliturn.
Svo eru börn gáfaðir lesarar af náttúrunni að ekki kom við
taug í mér þó litli Kláus léti sálgra sinni ömmu í annað sinn,
eftir að hún var þó sannanlega dauð, og seldi hana síðan;
þessi meðferð á konunni fanst mér eins blátt áfram og þegar
úlfurinn í Rauðhettu gleypti ömmuna og sjálfa Rauðhettu á
eftir; og þó átti ég þessa góðu ömmu sem hló svo mikið að
fjarstæðum að hún fékk fyrir bríngspalirnar. Nú kom kóngs-
dóttirin á bauninni. Ef satt skal segja höfðaði sú saga ekki til
„... amma mín átti ána bók og þaö var mín fyrsta sögubók og hafói þann eiginleika aö hún gat
feingið allar sorgir lífsins til aö hverfa einsog dögg fyrir sólu. Þessi bók hét Bótólfur. “
(í túninu heitna, bls. 43). LjósmyndJóhannes Long.
2
Bókasafnið 23. árg. 1999