Bókasafnið - 01.02.1999, Side 62

efni fær efnisorð. Utan þess ramma eru helst fagurbókmennt-
ir og barnabækur ásamt doktorsritgerðum á sviði læknis-
fræði, náttúrufræði og tækni. Nýjar tillögur um efnisorð
koma frá Konunglega bókasafninu sjálfu fyrst og fremst en
einnig frá öðrum LIBRIS-söfnum. Konunglega bókasafnið
| gengur úr skugga um að orðin séu rétt, gerir tilvísanir milli
[ samheita eftir þörfum og tekur upp skyld heiti á sama hátt.
Heitin eru svo birt á heimasíðu Konunglega bókasafnsins.
Heiti sem ekki koma fram frá SAB-flokkunarnefndinni eru
merkt „LIBRIS". Lengi hefur verið ætlunin að prentaður efn-
isorðalykill SAB-flokkunarkerfisins (SAB Ámnesordregister)
yrði aðgengilegur á vefnum til leita í LIBRIS en Þjónustu-
miðstöð bókasafna (BTJ = Bibliotektjanst, http://www.
btj.se) hefur annast útgáfu SAB og samningaumleitanir um
þetta mál hafa verið í gangi. Sett hafa verið lög um forystu
Konunglega bókasafnsins í Stokkhólmi fyrir almennings-
bókasöfnum og öðrum tegundum safna í Svíþjóð auk rann-
sóknarbókasafnanna sem hafa ásamt Konunglega bókasafn-
inu tekið þátt í LIBRIS og samvinnu á ýmsum sviðum. Ætl-
unin er að LIBRIS verði sameiginlegur gagnabanki, samskrá
allra bókasafna í Svíþjóð. Stefnt er á nýtt LIBRIS á árinu
1999- Taka þarf sérstakt tillit til almenningsbókasafna sem
koma inn í LIBRIS. Munur er á beitingu flokkunar þótt flest
söfn noti sama kerfið, SAB-flokkunarkerfið. Sum söfn nota
reyndar UDC eða önnur kerfi, til dæmis sérfræðisöfn. Munur
hefur einnig verið á umritunarreglum sem notaðar hafa verið
í LIBRIS annars vegar og BURK (samskrá á vegum BTJ,
http://www.btj.se/prodinfo/databas/bsok/utb.html) hins veg-
ar. Þetta kemur meðal annars fram í umritun á höfundar-
nöfnum. Munur hefur einnig verið á notkun samræmds höf-
uðs, lengd skráningartexta, skráningu fjölbindaverka og
fleiri þátta sem oftlega er tekið öðruvísi á í rannsóknarbóka-
söfnum en almenningsbókasöfnum.
Mikill áhugi hefur lengi verið í Svíþjóð fyrir sameiginlegri
efnisorðaskrá, helst almennri kerfisbundinni efnisorðaskrá.
Árið 1989 fór málið á skrið. í skýrslu, sem Lars-Olof Hansen
tók saman á vegum nefndar um málið 1991 undir heitinu
Förstudie till en allman tesaurus pd svenska, er niðurstaðan sú að
kerfisbundin efnisorðaskrá sem að gagni komi sé of viðamik-
il til þess að unnt sé að standa undir henni sérstaklega og
þess í stað skuli unnið út frá efnisorðaskrá SAB-flokkunar-
kerfisins. Þannig ætti að vera hægt að koma nokkurn veginn
til móts við sömu þarfir með talsvert lægri kostnaði. Slíka
efnisorðaskrá ætti að vera unnt að endurskoða um leið og
flokkunarkerfið hverju sinni. Hugmyndin er því að byggja
SAB-efnisorðakerfi á SAB-flokkunarkerfinu í stað þess að
semja frá grunni sjálfstæða kerfisbundna efnisorðaskrá. SAB-
efnisorðakerfi væri sjálfstæður gagnagrunnur og jafnframt
nafnmyndaskrá efnisorða. Unnt ætti að vera að fara gegnum
efnisorðakerfið til að fletta upp færslum í LIBRIS-gagna-
grunninum (svið 972) og BURK-gagnagrunni BTJ (svið
681). Á þennan hátt yrði aðgangur notenda að SAB-flokkun-
arkerfinu einnig auðveldari. Yfirgripsmikið tilvísanakerfi
[ væri hluti af SAB-efnisorðakerfinu og skýringar með efnis-
orðum eftir þörfum. Efnisorðakerfið væri að sjálfsögðu
einnig unnt að nota með öðrum flokkunarkerfum og inn í
það yrðu einnig tekin efnisorð sem ekki falla undir SAB-
flokkunarkerfið heldur koma til viðbótar þeim efnisorðum
sem fyrir eru. Hagræði af kerfisbundnum aðgangi að efnis-
orðakerfinu er meðal annars talið fólgið í eftirfarandi atrið-
um: — Hvert flokkstákn gefur lista um hugsanleg efnisorð og
efnisorðin gefa aftur hugmyndir um möguleg flokkstákn,
þannig að líkur aukast á samkvæmni og forsegjanleika í
flokkun og lyklun og jafnframt möguleikar notenda á endur-
heimtum. — Notendur og efnisgreinendur þurfa aðeins á
einni tegund kerfis að halda. Ef nota þyrfti aftur á móti sér-
stakt flokkunarkerfi og annað efnisorðakerfi fyrir sömu ritin
yrði óhjákvæmilega um mikla tvöföldun vinnu að ræða en
ólíklegt að kerfisleg notendavinsemd ykist að sama skapi.
Nýtt efnisorðakerfi á að taka mið af þörfum og gerð al-
mennra safna en einnig þarf að taka tillit til jaðarþarfa fyrir
kerfisbundnar fagefnisorðaskrár og þarfa sérfræði- og rann-
sóknarbókasafna fyrir enn sérhæfðari efnisorð. I LIBRIS og
BURK þurfa notendur að geta gert textaleit í flokkum og
kerfislega á að vera þannig um hnútana búið að þeir þurfi
ekki að greina á milli efnisorða og atriðisorða flokkunarkerf-
isins/flokkstákna (hugtök og tákn úr flokkunarkerfi verða
hér eftir kölluð flokksheiti í þessum texta, sbr. notkun
sænska hugtaksins klassifikation um upplýsingar í sviðunum
972 og 681). Eftirfarandi dæmi sýna hvernig efnisorð og
flokksheiti geta komið fram í færslu:
LIBRIS-færsla:
Rádberg, Johan, 1942-
Den svenska tradgárdsstaden / Johan Rádberg. - Stockholm :
Statens rád för byggnadsforskning: Byggförl. ; Solna : Svensk
byggtjánst [distributör], 1994. - 159, [1] s. : ill. (vissa i
fárg), kartor (vissa i fárg), 28 cm. - (T / Byggforskningsrádet
; 1994:26)
Ámnesord: Trádgárdsstáder : Sverige : 1900-talet
Klassifikation, fált 972: Ict-c.5 Arkitektur Stadplanekonst
Sverige Modern tid
Ur samsvarandi BURK-færslu:
Klassifikation, fált 681: Ict-c.5 Arkitektur Byggnadskonst
Konsthistoria Stadsplanekonst 1900-talet Sverige
Til frekari skýringar má geta þess að samkvæmt núgildandi
reglum um efnisorð sænskrar þjóðbókaskrár er tilgangurinn
að setja með efnisorðunum fram upplýsingar umfram þær
sem koma fram í flokksheitum en ekki tvítaka sömu upplýs-
ingar. I LIBRIS-færslunni sést að eiginleg efnisorð eru for-
tengd en atriðisorð úr flokkunarkerfi ekki tengd og gildir
hið síðarnefnda einnig um BURK-færsluna, það er gert er
ráð fyrir að þau megi tengja við leit eftir þörfum notandans.
Við þetta má ennfremur bæta því að Borgarbókasafnið í
Stokkhólmi hefur sitt eigið efnisorðakerfi og er það byggt
upp samkvæmt þeim sjónarmiðum að efnisorðakerfi sé heild-
60
Bókasafnið 23. árg. 1999