Bókasafnið - 01.02.1999, Síða 64

1994. Önnur söfn komu síðar inn í samstarfið eins og nefnt
hefur verið og efnisorðaaukningin markaðist þannig faglega
af ritum sem lykluð eru á vegum þessara safna.
Efnisorðin eru hefðbundin efnisorð sem lýsa efnisinntaki
gagna, ennfremur formheiti, svo sem bókaskrá, orðabók,
örfilma. I efnisorðaskránni eru landfræðiheiti og annars kon-
ar svæðaheiti, heiti úr sögunni, fornleifafundir og fornleifar
(svo sem munir), heiti listaverka, guða, goðsögulegra vera og
persóna sem aðeins eiga sér tilvist í skáldheimi. Um skáld-
sögur gilda sérstakar reglur eftir því hvort um verkin sjálf er
að ræða eða umfjöllun um þau. Stofnanaheiti eru ekki tekin
upp í efnisorðaskrána né heldur heiti einstaklinga úr sögunni
eða Biblíunni. Um slík heiti gilda reglur AACR2 og eru þau
skráð og gerð leitarbær samkvæmt eigin efnisorðasviðum í
BIBSYS. Efnisorðaskráin tekur ekki upp markaðsheiti á not-
endaforritum er tengjast gagnavinnslu (s.s. Word, Word Per-
fect, Excel, Access, Power Point). Slík heiti eru skráð sem
frjáls efnisorð í svið 691 í marksniðinu. Undantekning frá
þessu eru heiti á stýrikerfum, en þau teljast varanlegri heiti
og eru því tekin upp í efnisorðaskrá. Efnisorðaskráin á að
vera það nákvæm að í henni komi fram öll heiti sem máli
skipta á sviði hugvísinda. Henni er ekki ætlað að vera eins
nákvæm þegar um jaðarsvið hugvísinda er að ræða, það er
þegar um hugtök á fræðisviðum annarra háskóladeilda eða
skora er að ræða. Um þetta er vísað til Hjortsæter (1990),
kafla 5, 6, 8 og ISO 2788 kafla 6.1.
Notað er bókmál í HUMORD og bent er á orðabækur sem
stuðst er við. Erlend heiti eru því aðeins notuð að ekki séu
til góð og gild norsk heiti eða tökuorð fyrir hugtökin sem
um er að ræða. I höfuðatriðum er fylgt þeim viðmiðunarregl-
um sem settar eru fram í ISO 2788, - þó með þeirri grund-
vallarundantekningu frá alþjóðlega staðlinum, að norsku efn-
isorðin skuli almennt notuð í eintölu. Einnig er kveðið á um
að þau skuli almennt vera án ákveðins greinis. Nokkur dæmi
eru tekin upp um hvenær gera skuli undantekningar frá
þessu og nota ákveðinn greini, svo sem þegar um er að ræða
kirkjusóknir, sögulega atburði, tímabil og fleira. Þá eru
nefnd dæmi um undantekningar frá meginreglunni í
HUMORD um eintölunotkun og mælt með fleirtölumynd-
um efnisorða þar sem hætta er annars á ruglingi eins og þeg-
ar um trúfélög er að ræða annars vegar og hins vegar einstak-
linga sem tilheyra þeim. Fleirtala er þá notuð um trúfélagið,
svo sem Jehovas vitner. Tekið er fram að um viðmiðunarregl-
ur sé að ræða en ekki reglur sem beri stranglega að einskorða
sig við.
Hvað varðar sérsviðin þjóðfræði, bókmenntir og málvís-
indi gilda þar alveg sérstakar reglur eins og að nokkru var
áður getið og er um þær sérstaklega vísað til Humord - regler
for indeksering til Bibsys.
Um þáttgreiningu segir í formála, að í megindráttum sé
farið eftir ISO 2788 (Hjortsæter (1990) og Aitchison &
Gilchrist) við gerð HUMORD. Nokkuð er fjallað um sam-
heiti, andheiti, jafngildi, stigveldi og skyld heiti. Einnig er
sérstaklega fjallað um valorð og vikorð og lögð áhersla á ná-
kvæm vinnubrögð og samkvæmni í þessu sambandi sem og
að öðru leyti við gerð efnisorðaskráa og lyklun, gera til dæm-
is ekki vikorð að undir- eða yfirheiti.
Ritstjóri HUMORD hefur aðsetur í bókasafni hugvísinda-
deildar Oslóarháskóla á Blindern (UBO/HF). Háskólabóka-
söfnin þrjú, sem umsjón hafa með efnisorðaskránni, hafa
starfandi samræmingarnefnd sem hefur það hlutverk að
halda henni við, setja fram ný heiti, fjalla um tillögur um
heiti og breytingar á heitum, taka þau upp eða hafna eftir at-
vikum tillögum sem koma fram frá BIBSYS-söfnum. Söfn,
sem senda inn tillögur um ný heiti eða breytingar á eldri
heitum, skulu gera það skriflega á þar til gerðu eyðublaði
(skjema 6.1) og er það í beinlínuaðgangi sem hluti af leið-
beiningunum með skránni. Sama eyðublað gildir fyrir hvort
tveggja: S6.1: Humord termforslag. Ny term/Endring. Ekki
þarf að fjalla sérstaklega um heiti sem augljóslega eru tilval-
in efnisorð. Ef nefndin telur vafa leika á um réttmæti tillögu
getur það safn sem stigveldið heyrir undir skorið úr um
hvort heitið, sem um ræðir, skuli tekið upp. Ný efnisorð og
breytingar á þeim sem fyrir eru í skránni (til dæmis vikorði
breytt í valorð og öfugt) eru kynnt notendum eins fljótt og
unnt er. ítarlegur heimildalisti fylgir leiðbeiningunum.
HUMORD-efnisorðaskráin er mjög ítarleg á þeim sviðum
sem hún spannar og afar faglega unnin.
Þegar farið er inn í BIBSYS er valið um frjálsa efnisorðaleit
eða leit samkvæmt einu af þremur efnisorðakerfum: Frie/-
HUMORD/NTUB/MESH (MESH = Medical Subject Head-
ings; NTUB = Norges tekniske universitetsbibliotek). Efnis-
svið hefur ráðið því hvaða efnisorðaskrárkerfi söfn/stofnan-
ir/deildir hafa kosið að nota og af því leiðir að söfn háskóla-
deilda innan sama háskóla kunna að nota mismunandi efnis-
orðaskrárkerfi og lykiun fyrir ritakost sinn. Auk þess sem
efnisorðaskrárkerfin spanna mismunandi svið er beiting lykl-
unar einnig mismunandi. HUMORD gerir ráð fyrir eftir-
tengdum efnisorðum, náttúrufræðisöfn nota fortengda lykl-
un, það er efnisorðakeðjur samkvæmt fyrirmælum um lykl-
un, samanber og efnislykil norska Dewey-kerfisins, norsk
þjóðbókaskráning fylgir einnig þeim staðli. MESH er einnig
byggður upp samkvæmt reglum um fortengda lyklun, en
hann hefur hlotið alþjóðlega útbreiðslu meðal læknisfræði-
bókasafna og annarra safna á sviði heilbrigðisvísinda.
Þá er rétt að geta efnisorðaskrár sem Þjónustumiðstöð
bókasafna (BS = Biblioteksentralen, http://www.bibsent.no/
html/d51.htm) hefur gefið út í tveim bindum, Norske em-
neord (1996); Alfabetisk del ; Systemetisk del. Stafrófshluti
skrárinnar tekur við af eldri ritum, Alfabetisk emneordreg-
ister og Emneordliste, sem gefin voru út 1963-1991. Hlut-
verk og umfang nýju efnisorðaskrárinnar er rætt í formála
hennar og fjallað um beitingu reglna við lyklun samkvæmt
henni. Hlutverk skrárinnar er einkum tvíþætt: - Hún er
sjálfstæð efnisorðaskrá og í henni eru flest efnisorð sem eru
viðurkennd hjá BIBBI (bókfræðideild þjónustumiðstöðvar)
og í notkun 1.3. 1996. - Skráin er jafnframt efnislykill að
Dewey (4. norsku útg. 1986).
62
Bókasafnið 23. árg. 1999