Bókasafnið - 01.02.1999, Qupperneq 68

Stefanía Júlíusdóttir
Að beisla.
þekkinguna
Með skráningu er þekkingin beisluð og hamin
á þann hátt að hægt er að ganga að því sem
þörf er á hverju sinni með sem minnstri
fyrirhöfn, á skjótan og auðveldan hátt.
Þjóðfélag þelckingar og upplýsinga
Þróun þekkingarþjóðfélagsins, sem nú er að ganga í garð,
byggist á skjótum og auðveldum aðgangi að þekkingu. Þvf
er mikilvægt að skráning þekkingar sé með þeim hætti að
hægt sé að ganga að henni eftir stöðluðum leiðum hvaðan
sem er í heiminum. Mikilvægi staðlaðra skráa eykst í réttu
hlutfalli við magn þekkingar, fjölgun efnissviða og stærri og
fjölbreyttari notendahópa. Það má því ljóst vera að á tfmum
æ hraðari þekkingarmyndunar á öllum efnissviðum, þegar
þekking er aðgengileg fyrir alla heimsbyggðina um Lýðnetið
(Internetið), er þörf markvissrar og staðlaðrar skráningar.
Staðlar eru undirstaðan
Stöðluð skráning er forsenda byltingar á aðgangi fólks um
Lýðnetið, að útgefinni þekkingu í skrám bókasafna um allan
heim. An staðlaðrar skráningar er stöðlun leita torsótt. Hið
sama gildir um þá byltingu í fjarskiptum einstaklinga sem á
sér stað með notkun upplýsingahraðbrautarinnar svokölluðu
(GIH: Global Information Highway).1 Stöðlun er forsenda
þeirra fjarskipta og þess að upplýsingahraðbrautin virki.2 Til
þess að þekkingarþjóðfélagið blómstri þarf staðlaða skrán-
ingu þekkingar, staðlaðar leitaraðferðir og leiðir til þess að
senda boð á milli. Aukinni þekkingu á nýjum miðli, sem
leiðir af sér aukna framleiðslu þekkingareininga, verður að
fýlgja eftir með skilvirkum vistunar- og leitaraðferðum. Það
var reyndin þegar prenttæknin kom til sögunnar á Vestur-
löndum. Þá komu prentaðar bókaskrár til sögunnar og nýj-
ungar í skráningarháttum sem við búum að ennþá. Með nýt-
ingu nútíma tölvu- og fjarskiptatækni er sagan að endurtaka
sig. Nú er verið að þróa ný auðkennisatriði, bæði svokölluð
lýsigögn (metadata) og sérstök auðkenni rafrænna söluein-
inga (digital object identifier). Eingöngu það efni sem að-
gengilegt er á markvissan hátt um lýðnetið er tækt til „al-
vörunota", annað er of torsótt til þess að það borgi sig fyrir
viðskipta- og atvinnulífið að eltast við það.
Stöðlun skráningarhátta
Skráningarhættir bókasafna okkar tíma eiga rætur í hefðum
aldanna. Lög um eignarrétt upphafs- eða ábyrgðaraðila á
verkum sínum3 og mikilvægi slíkrar eignar á öld þekkingar
og upplýsinga festa þær hefðir enn frekar í sessi.
Við upphaf skipulagðrar tölvunotkunar við skráningu á
bókasöfnum, á sjöunda áratugnum, hafði samvinna við að
samræma skráningarreglur í Bretlandi og Bandaríkjunum
staðið yfir frá aldamótunum 1900.' Alþjóðleg samvinna við
stöðlun á skráningarháttum og vinnulagi við bókfræðilega
skráningu hafði staðið yfir frá lokum seinni heimsstyrjaldar-
innar á vegum Alþjóðasambands bókasafna IFLA og Menn-
ingarstofnunar Sameinuðu þjóðanna UNESCO.5 Bókasöfn
víðs vegar um heim voru þá tilbúin til þess að nýta tölvu-
tæknina á svo samræmdan hátt að alþjóðlegur markaður var
kominn fyrir tilbúin og jafnvel fjöldaframleidd tölvukerfi
fyrir bókasöfn, svokölluð reiðukerfi, strax á áttunda áratugn-
um. Sum þessara kerfa virkuðu samhæft fyrir marga verk-
þætti, svo sem aðföng, skráningu, útlán og leitir, önnur nýtt-
ust aðeins við einn verkþátt. Án samræmdra skráningar-
hefða, sem voru samþykktar sem alþjóðlegir staðlar eða virk-
uðu sem slíkir, hefði þessi þróun ekki náð fram að ganga á
svo fáum árum. Hún hefði tekið áratugi.
Samanburður við
önnur söfn menningararfleifðar
Samanburður við aðrar stofnanir, sem geyma heimildir um
sögu og menningu þjóða, er áhugaverður. Um 1980 var gerð
úttekt á tölvuvæðingu minjasafna í Bandaríkjunum. Þá
höfðu tilbúin tölvukerfi, samhæfð fyrir alla verkþætti, verið
til fyrir bókasöfn í um áratug. Þegar úttektin var gerð stóðu
yfir um 400 stór tölvuvæðingarverkefni í bandarískum
minjasöfnum, aðeins örfá þeirra voru líkleg til að ná tilætl-
uðum árangri, vegna þess að þeir sem að þeim stóðu gerðu
sér hvorki nákvæma grein fyrir því hvað þurfti að gera né
með hvaða hætti.6 Á þeim vettvangi ríktu ekki gamalgrónar
staðlaðar hefðir sem hægt var að beita tölvutækni við með
tiltölulega litlu þróunarstarfi. I sumum tilvikum var ekki
einu sinni um samræmda skráningu innan sama safns að
ræða,7 hvað þá á landsvísu, að ekki sé nú talað um á veraldar-
vísu eins og á bókasöfnum.
Mikilvægi bókasafna-
slcráa fyrir aðgang að efni
Það er til merkis um mikilvægi aðgangs að útgefinni þekk-
ingu í skrám bókasafna að á þeirri ógnar- og upplausnaröld
sem ríkti eftir frönsku stjórnarbyltinguna var eitt brýnasta
verkið talið vera að semja skráningarreglur til þess að hægt
væri að gera skrá sem gæfi almenningi yfirlit yfir rit þau sem
tekin höfðu verið eignarnámi úr búum valdhafa: einstak-
linga, stofnana og klaustra í byltingunni. Þetta voru fyrstu
66
Bókasafnið 23. Arg. 1999