Bókasafnið - 01.02.1999, Blaðsíða 81

Bókarýni
Hörður Ágústsson.
Islensk byggingararfleifð I. Ágrip af húsagerðarsögu 1750-1940.
Reykjavík: Húsafriðunarnefnd ríkisins, 1998.
1 i að er ekki á hverjum degi sem íslendingar
W hrökkva úr skorðum af hrifningu, skrifaði Hall-
I dór Laxness eitt sinn! En það henti mig rækilega er
ég rýndi í íslenska byggingararfleifi I eftir Hörð Á-
gústsson listmálara og fræðimann en Húsafriðunarnefnd rík-
isins gaf bókina út á síðastliðinni jólaföstu. Hlaut hann —
góðu heilli - Islensku bókmenntaverðlaunin í flokki fræði-
rita nú á þorra. Bókin er grundvallarrit um húsagerðarsögu
okkar Islendinga frá 1750-1940 og byggist á umfangsmikl-
um rannsóknum höfundar í rúma fjóra áratugi. Islensk bygg-
ingararfleifð I er augnayndi á að líta og einstakt menningar-
legt stórvirki.
Hörður Ágústsson stundaði listnám á íslandi og víða er-
lendis, meðal annars í París. Áratugum saman hefur hann
fengist við rannsóknir á sögu ís-
lenskrar byggingarlistar og tekið
virkan þátt í húsafriðunarmálum.
Hann fékk rannsóknarstyrk úr Vís-
indasjóði árið 1962 til að kanna ís-
lenska byggingarlist. Næstu fimm
árin ferðaðist hann um Island til að
skoða, mynda, teikna og mæla upp
íslenskan húsakost auk þess að vera
listmálari, skólastjóri og kennari.
Islensk byggingararfleifð verður tvö
bindi. Fyrra bindið er í stóru broti,
440 síður og ríkulega prýtt ljós-
myndum og teikningum. I þessu
bindi eru tímamörkin miðuð við
elstu varðveittu húsin hérlendis, sem
risu af grunni skömmu eftir miðja
18. öld. Seinni mörk bókarinnar mið-
ast við upphaf hernámsins árið 1940.
Segja má að húsagerðarsagan sé rakin
í tímaröð en henni er einnig skipað
eftir efniviði húsanna. Þá fá kirkjur frá þessum tíma sérstaka
umfjöllun. I síðara bindinu kemur varðveisluannáll, þar sem
rakin verður meðal annars saga húsafriðunar á íslandi, við-
gerðarsaga í aldursröð og brýnustu úrlausnarverkefni.
Hörður hannar bókina sjálfur og ber hún höfundi sínum
fagurt vitni strax á kápusíðu, en þar er húsagerðarsagan ís-
lenska sögð á hnitmiðaðan hátt í níu ljósmyndum, allt frá
Glaumbæ í Skagafirði til Þjóðleikhússins í Reykjavík. Fyrstu
þrjár myndirnar sýna arfleifð og þróun torfbæjanna, þá timb-
urhúsanna og loks stein- og steinsteypuhúsanna. Bókin
skiptist í: formála, aðfaraorð, sjö aðalflokka, lokaorð, heim-
ildir, upplýsingar um myndir, mannanöfn, atriðisorð og
„English summary".
Islensk byggingararfleifð I hefst á ítarlegum formála höf-
undar, þar sem hann greinir meðal annars frá því er hann
settist í nýstofnaða Húsafriðunarnefnd árið 1970 og þá var
ekki aftur snúið. Árið 1978 leggur Hörður pensilinn á hill-
una og frá þeim tíma hefur hann helgað sig byggingarsögu-
legum rannsóknum. Má þar nefna hinar þrjár miklu bækur
hans um Skálholt.
I aðfaraorðum fjallar Hörður Ágústsson meðal annars um
vanda brautryðjandans að ráðast á óplægðan akur, til dæmis
nýyrðasmíð áður en hefðbundin stíláhrif koma. Mörg orð f
atriðisorðaskránni koma manni
ókunnugleg fyrir sjónir, til dæmis
krappi eða kómentuhjallur svo eitt-
hvað sé nefnt. Orðaforði lesandans
eykst við lesturinn. Höfundur hug-
leiðir og útskýrir ýmis hugtök og
leitast við að svara spurningum sem
vakna, til dæmis hvers eðlis er hús,
hvað er byggingarlist og í hvaða
merkingu má nota orðið „klassík"
við íslenskar aðstæður? Teikningar
og myndir af einkennum og skreyti
klassíkur prýða aðfaraorðin.
Aðalflokkar bókarinnar eru sjö:
torfbærinn, torfkirkjur, timburhús,
timburkirkjur, steinhús og stein-
kirkjur, steinsteypuhús og stein-
steypukirkjur. Þessir aðalflokkar
skiptast í marga undirflokka sem
gerir bókina mjög handhæga til að
fletta upp ákveðnum atriðum og
efnisþáttum, til dæmis timburhús — gluggar svo eitthvað sé
nefnt. Undantekning frá reglunni er kaflinn um steinhús og
steinkirkjur, en þar er undirskipting ekki viðhöfð vegna þess
hve hús í þessum flokki eru fá þar sem steinhúsaöld stóð
mjög stutt.
Heimilda er getið jafnóðum í texta neðanmáls og síðan er
löng og ítarleg heimildaskrá í bókarlok enda er bókin af-
rakstur fjörutíu ára rannsókna. Höfundur nefnir prentaðar
heimildir, fjölrit og óprentaðar ritgerðir, þá getur hann um
íslensk byggingararfleifð I
Ágrip af húsagerðarsögu 1750-1940
Húsafriðunarnefnd ríkisins
Bókasafnið 23. Arg. 1999
79