Læknaneminn - 01.12.1966, Blaðsíða 22

ss
LÆKNANEMINN
Sigurður Friðjónsson, stud. med.
Um raunvísindi og hugvísindi
Fundu á landi
lítt megandi
Ask ok Emblu
örlöglausa.
Önd þau né áttu,
óð þau né höfðu,
lá né læti
né litu góða;
önd gaf Óðinn,
óð gaf Hænir,
lá gaf Lóðurr
ok litu góða.
Hið stolta dýr maðurinn er
komið langan veg frá þeim veika
vísi, sem goðin gáfu. Gjöf hins vit-
granna Hænis greindi manninn
ótvírætt frá öðrum dýrum. Með
viti sínu hefur maðurinn tryggt
yfirburði sína yfir önnur dýr og
gert sjálfan sig að drottnara jarð-
arinnar. Gjöf guðanna var í raun-
inni upphaf nýrrar þróunar þar
sem þróun tegundanna lýkur.
Með manninum hefst þróun vits-
munavera á jörðinni. Sagt hefur
verið að maðurinn hafi þegar
runnið þrjú skeið þessarar þróun-
ar; skeið trúar, heimspeki og vís-
inda. Ekkert þessara skeiða er
enn á enda runnið, en það er
hið síðasta þessara þriggja, skeið
vísindanna, sem hér verður rætt.
Skynsöm börn eru forvitin og
spurul. f leikjum sínum reka þau
sig fljótt á ýmis almenn sannindi
hinnar hörðu veraldar, sem þau
eru borin í. Fljótlega gera þau sér
einhvers konar hugmyndakerfi,
sem inniheldur einföldustu reglur
um nauðsynlega hegðun. Lausleg
hugmyndakerfi með þessu sniði
eru eflaust ævagömul. Þau hafa
verið fólgin í trúarbrögðum,
galdri og hefð frumstæðra þjóð-
flokka og árþúsundum saman litl-
um sem engum breytingum tekið.
Það er fyrst með tilkomu ritlistar-
innar að svigrúm myndast til veru-
legra framfara. Án þess að kasta
rýrð á vísindi eldri menningar-
þjóða er unnt að segja, að vagga
vísindanna hafi staðið í Grikk-
landi hinu forna. Við egeska haf-
ið spratt upp menning, sem öld-
um saman hefur verið þjóðum ver-
aldarinnar fordæmi og fyrirmynd.
Sagan greinir að Sókrates hafi
reikað um götur Aþenu og kennt
æskulýð borgarinnar. Eftir Sókra-
tes komu fram á sjónarsviðið
margir heimspekingar þar á
meðal hinn mikli Plato. Það er úr
þessum jarðvegi heimspekilegra
hugleiðinga, sem grísk vísindi eru
sprottin og þar áttu þau sér sam-
eiginlega rót. Aristóteles læri-
sveinn Platos lagði grundvöll að
greinum eins og mælskulist, rök-
fræði og náttúrufræði. Element
Euclids voru króna grískrar stærð-
fræði, en þau hafa verið notuð
sem kennslubók í skólum allt fram
á þessa öld. Mörgum öldum eftir
að grísk menning hafði runnið
sitt blómaskeið á enda, fordæmdi
og bannaði kristin kirkja stærð-
fræði, sem heiðin vísindi. Stærð-
fræðibanni kirkjunnar fylgdi al-
menn hnignun raunvísindanna.
Allt fram undir 1300 þreyði