Læknaneminn - 01.12.1966, Blaðsíða 39

LÆKNANEMINN
39
1 safnl þessu er heillegasta eintakið,
sem fundist hefur af Gilgameskviðu, en
það er frá 7. öld f. Kr. Biblíurýnendur
voru þeir fyrstu, sem fengu verulegan
áhuga á Gilgameskviðu, en einn hluti
hennar fjallar um flóð eitt mikið, sem
eyddi landinu, nema einum manni, sem
smíðaði sér skip og komst undan ásamt
fjölskyldu sinni og fjölda dýra. Nói
þessi, sem hét reyndar Utnapistim, og
frásögnin af honum, minnir að sumu
leyti mjög á syndaflóð Biblíunnar, en
annað er líka gjörólíkt. Frásögn Biblí-
unnar er trúlega eins og Abraham kom-
in austan úr Mesópótamíu og jarðvegs-
rannsóknir nálægt gömlu Ur sýna, að
þar hafa oft komið geysileg flóð. I
kviðunni koma guðirnir mikið við
sögu og sjálfur er Gilgames að tveim-
ur þriðju guð en einum þriðja maður.
Goðafræði þessi er um margt mjög
athyglisverð. Guðirnir eru mjög mann-
legir og takmarkaðir og minna að þessu
leyti talsvert á norræna goðafræði.
Þetta er ekki vettvangur til að rekja
efni kviðunnar nákvæmlega, en fáein
atriði langar mig þó að nefna. Gila-
games er konungur og hálfguð, en engu
að síður er hann mjög mannlegur, og
vandamál þau, sem hann glimir við, eru
eilíf vandamál manna. Hann er einmana
og þráir félagsskap. Að lokum eignast
hann hinn trygga vin Enkidu, en
ævintýraþrá, metnaður og löngun að
sigrast á hinu óþekkta, leiða til dauða
Enkidus. Gilgames sættir sig ekki við
að vera dauðlegur og leggur af stað í
hættulega og tvísýna leit að Utnapistim,
þeim sem guðirnir höfðu gefið eilíft líf.
Ferðalag þetta er mjög stórbrotið, en
þegar áform hans virðist ætla að
heppnast og hann hefur hremmt leynd-
armál ódauðleikans, snúast örlögin
gegn honum. Hann snýr heim til borg-
ar sinnar Uruk, slyppur og snauður og
í sömu sporum og áður, nema hvað
hann hefur misst vonina um að ná tak-
marki sínu.
MENN OG HTTNDAR
Man meets dog.
Konrad Z. Lorenz.
Penguin, 1964.
Bók þessi kom fyrst út 1953 og heitir
á frummálinu „So kam der Mensch auf
den Hund“. Sama ár kom út í ágætri
íslenzkri þýðingu önnur bók þessa höf-
undar, sem hét „Talað við dýrin". Þess-
arar bókar munu margir minnast með
ánægju og ótaldir munu þeir, sem hún
hefur gert að óforbetfanlegum dýrásöfn-
urum og náttúruskoðurum. Ekkert
annað verk þessa ágæta austuríska
dýrasálfræðings hefur verið þýtt á ís-
lenzku, og er það mjög miður.
Þessi bók um mann og hund, fjallar
reyndar um ýmislegt fleira. Kettir
koma talsvert við sögu og alls konar
önnur dýr, en höfundur sjálfur, auk
mannfólks þess sem hann umgengst,
fléttast inn í frásagnirnar.
Sú ráðgáta verður seint leyst, hvernig
það atvikaðist, að hundurinn gekk í
þjónustu mannsins. Höfundurinn byrjar
bókina með tilgátu um þetta atriði.
Hvað sem annars má um tilgátu þessa
segja, þá er framsetning hennar svo
lifandi og skemmtileg, að þegar ég las
þennan kafla yfir, fannst mér sem þetta
hlyti að hafa atvikast einmitt svona.
Bókin fjallar siðan um hina ýmsu
þætti atferlis hunda og katta, og segja
nokkur kaflaheiti bókarinnar sína
sögu: Persónuleiki hunda, hundaþjálfun,
hundasiðir, hundur og húsbóndi, hund-
ar og börn, hundadagar, knattleikur,
dýr sem ljúga. Og enginn skortur er á
skemmtilegum útúrdúrum og dæmisög-
um.
Auk allra þessara skemmtilegheita,
eru rannsóknir þær sem að baki liggja,
bæði víðtækar og vandasamar. Höfund-
ur var unglingur, er hann eignaðist sinn
fyrsta hund, og nú hálfri öld síðar er
hann talinn einn af fremstu dýrasál-
fræðingum heims. Þar á milli liggur
ódrepandi áhugi og sleitulaus vinna.
Fæstir, sem umgangast dýr, velta
nokkuð fyrir sér hvað liggur að baki
venjum dýranna og ýmsu háttalagi
þeirra, sem kann að virðast út í hött.
Allt á þó sínar orsakir, og hundar og
kettir eiga líka sálarlíf, siðfræði og
kurteisisvenjur. Mörg ljós renna upp
fyrir manni, fáfróðum um dýrasálfræði,
við lestur bókar sem þessarar. Sem
dæmi mætti taka þá algengu athöfn.
þegar hundur pissar utan í staur eða
vegg. Lorenz sýnir fram á, að hunds-
hlandið hefur mjög mikla þýðingu fyr-
ir samskipti hunda. Lyktarskynið er
eins og kunnugt er aðalskyn hunda, en
hland hvers hunds hefur sína sérstæðu
lykt, og hana nota hundar til að helga
sér það landsvæði, sem þeir telja sig
ráða yfir. Heimsæki höfundurinn fólk,
sem á hund, segist hann gæta þess að
skilja sinn hund eftir utandyra, því að
hversu vel vaninn og þrifalegur sem
heimahundurinn kann að vera, er ekki
víst að hann standist slíka ósvífni, en
hlaupi um húsið og spræni utan í veggi
og húsgögn.