Læknaneminn - 01.03.1976, Blaðsíða 8

að grípa tii þess úrræðis, sem nefnd er hvít lygi?
Hvað um aðstandendur sjúklingsins, á að gefa þeim
upplýsingar, sem reynt er að halda leyndum fyrir
sjúklingum? Ekki er þörf að rekja þetta dæmi frek-
ar, svo hversdagslegt sem það hlýtur að vera fyrir
augum lækna og læknanema. En það breytir engu
um þörfina til að kryfja það til mergjar á grundvelli
siðfræðilegrar yfirvegunar.
Annað dæmi um skírskotun til siðferðislegrar á-
byrgðar læknisins lýtur að samskiptum hans við
sjúklinginn á mun víðtækari grundvelli. Þær raddir
heyrast iðulega, að nokkuð skorti á, að læknirinn
meðhöndli sjúklinginn sem manneskju. I augum
læknisins sé hann nánast „tilfelli" og sem slíkur
höfði hann til fagþekkingar læknisins á þröngu sviði
en að öðru leyti ekki. Síaukinni sérhæfingu er gjarn-
an um kennt, dagar heimilislæknisins, sem gjör-
þekkti sjúklinginn og allar aðstæður hans, séu að
mestu leyti taldir. Á öngvan hátt skal hér dregið út'
gildi sérhæfingar, hún er að sjálfsögðu nauðsynleg.
En full ástæða virðist þó vera til að vera á verði
gagnvart ómanneskjulegum hliðarverkunum, sem
hún kann að hafa í för með sér.
Mál þetta er að sjálfsögðu yfirgripsmeira og flókn-
ara en svo, að því verði gerð nokkur viðhlítandi skil
á þessum vettvangi. Raunar varðar það ekki aðeins
starfshætti hvers einstaks læknis, heldur einnig og
ekki síður allt skipulag heilbrigðisþjónustunnar. Þó
skal áréttað, áður en vikið er að öðru, að tengsl
læknis við sjúkling er svo veigamikill þáttur í starfi
læknisins, að óhjákvæmilegt virðist að gera þessum
þætti ýtarleg skil i menntun lækna. Þar er að mörgu
að hyggja, sem þarfnast skýringa í ljósi siðfræði,
sálarfræði og félagsfræði.
Sé spurst fyrir um aðra snertifleti læknisfræði og
siðfræði, þá koma fljótt upp í hugann ýmis ný við-
horf, sem tengd eru stórstígum framförum og nýrri
tækni í læknisfræði. Framfarir á sviði læknavísinda,
eins og á öðrum sviðum vísinda og tækni, veita ekki
aðeins svör við áleitnum spurningum, heldur vekja
þær og um leið ýmsar nýjar spurningar, sem við er-
um oft alls óviðbúin að svara. Þar á meðal eru
spurningar, sem eru af öðrum toga spunnar en þau
vísindi, sem gáfu tilefni til þeirra, t. d. siðfræðilegar
spurningar.
Nýjar uppgötvanir í læknisfræði ásamt þeirri
lækningatækni, sem fylgt hefur í kjölfar þeirra,
hafa leitt í ljós margs konar siðræn vandamál, sem
læknar og aðrar heilhrigðisstéttir hafa ekki þurft að
glíma við allt til þessa. Yið íhugun þessara vanda-
mála verða menn oft tilfinnanlega varir þess, að
siðareglur fyrri tíma ná of skammt. Má vera, að
gildismat, sem lagt er til grundvallar sé óbreytt, t. d.
að mannslíf beri undir öllum kringumstæðum að
vernda og varðveita, en túlkun þessa gildismats and-
spænis aðstæðum, sem eru allsendis nýjar, krefst
nýrra úrlausna, eða a. m. k. að nýju lífi sé blásið í
gömul sannindi, gamlar siðareglur.
Flutningur líffæris eða líffæra úr einum manni í
annan er kjörið dæmi um nýja lækningatækni, sem
gefið hefur tilefni til margvíslegra siðfræðilegra
spurninga. Við hvað skal miða, svo dæmi sé tekið,
þegar velja þarf á milli einstaklinga, sem allir eiga
líf sitt undir því, að í þá sé grætt líffæri, en fram-
boðið fullnægir ekki eftirspurninni? Er það siðferð-
islega réttlætanlegt ,að taka líffæri úr manni, sem
enn er ekki skilinn við? Þessi síðari spurning
krefst þess reyndar, að dánarhugtakið sé endurmetið
og fyllilega skilgreint. Sú skilgreining hlýtur að
grundvallast á læknisfræðilegum forsendum, en hún
skírskotar einnig tvímælalaust til siðfræðilegra raka.
I námunda við þær spurningar, sem svara þarf
varðandi skilgreiningu dánarhugtaksins, er hin æva
forna spurning um siðferðislegan rétt læknis til að
binda endi á dauðastríð sjúklings af líknarástæðum.
Sem kunnugt er hafa hin ýmsu afbrigði þessa máls
mjög borið á góma að undanförnu, en tilefni þess er
ekki hvað sízt þeir tæknilegu möguleikar, sem lækn-
ar ráða nú yfir, til að halda lífi í mönnum með vél-
rænum aðferðum. 011 þessi umræða um líknardauða
(evthanasia) ber því glöggt vitni, að siðferðisleg
dómgreind jafnt lækna sem alls almennings hefur
ekki hvað þetla málefni varðar megnað að halda í
við hinar öru tækniframfarir læknavísindanna.
Menn reka sig óþyrmilega á þá staðreynd. að fyrri
svör, sem mótuðu siðferðislega afstöðu, ná of
skammt, þar eð þau taka aðeins til hluta þeirra
tæknilegu möguleika, sem nú blasa við. Þannig
stendur yfirleitt ekki á svari varðandi réttmæti beins
líknardauða (aktiv evthanasia), en málið verður
sýnu flóknara, þegar meta skal siðferðislegan rétt
læknis til aðgerða, er flokkast undir óbeinan (passiv)
6
LÆKNANEMINN