Læknaneminn - 01.10.1989, Blaðsíða 36

(impuls) áverkavaldsins og má þar til nefna sár eftir
skotvopn og sprengingar, sem oft eru nefnd háorkuslys.
- Lífvænleiki umlykjandi vefja; Rifinn, marinn
og deyjandi vefur er gróðrarstía fyrir sóttkveikjur, ekki
sízt loftfælnar bacteriur.
- Óhreinindi og hvers konar aðskotahlutir, sem í
sárið berast.
- Staðsetning sárs; Mótstaða hinna ýmsuvefja
gegn sýkingum er talsvert mismunandi. Þannig hefur
fituvefurfremurlitlamótstöðu. Sáríblóðríkumvefjum,
eins og t.d. í andliti eða hárssverði, sleppa oft við
sýkingu þótt óhrein séu. Sár á útlimum með lélega
blóðrás eins og oft er við æðakölkun hjá eldra fólki,
gróa illa og meiri hætta er á sýkingu en annars. Við
opin beinbrot er sárasýking sérstaklega hættuleg.
- Virulens sóttkveikja og magn þeirra (microbal
density) skipta miklu máli.
- Almennt ástand sjúkl. eins og t.d. blóðleysi,
vessaþurrð, vannæring og offita. Ymsir sjúkdómar
eins og t.d. sykursýki og nýmahettubilun. Meðalagjafir
eins og cytotoxisk lyf og sterar.
- Þá bendir reynslan til þess, að mjög sé
einstaklingsbundið hve hætt mönnum sé við að fá
sýkingu í sár, enda þótt ekkert af framangreindum
atriðum sé fyrir hendi. Er því talað um mismunandi
ónæmisþrek sjúklinga.
Sýkingavarnir
Mjög er þýðingarmikið að hreinsa og skola burtu
óhreinindi og aðskotahluti eftirföngum. Til þess þarf
að deyfa sárið, en líka er nauðsynlegt að opna það með
hökum til að fá gott yfirlit yfir það og síðan flá burtu
lífvana vef. Nauðsynlegt er að stöðva blæðingar frá
sári áður en því er lokað.
Að öðru jöfnu ber að loka sárum sem fyrst, helzt
innan 6 klst. Fyrir daga sýklalyfjameðferð var talið að
mengað sár yrði sýkt þegar liðnar væru meira en 6 klst.
frá meiðslinu og var því ekki lokað eftir þann tíma.
Þegar um meiri háttar sár er að ræða eins og áverka á
vígvöllum, skotsár eða áverka eftir sprengjubrot, er
sárum haldið opnum fleiri daga, oft 6-9 daga, meðan
skaddaður og dauðadæmdur vefur er að aðgreinast og
bólgan að minnka. Þegar að þessi sáreru orðin hrein og
allur lífvana vefur fjarlægður, eru sárin saumuð saman.
Spelkun er oft til bóta. Draga má úr bólgu og
bjúgmyndun með heppilegum umbúðum (þrýstings-
umbúðir) og hálegu, ef hægt er að koma henni við. Til
að fyrirbyggja sýkingar er oft hyggilegt að gefa fúkalyf
eins og t.d. við eftirfarandi atriði:
- Við opin beinbrot.
- Við sár, sem opnast inn í lið.
- Við stór útbreidd sár, sem erfitt getur verið að
hreinsa eða þegarerfitt er að átta sig á lífvænleik vefja.
Sömuleiðis ef viðkomandi hefur sykursýki,
æðasjúkdóma eða er veiklaður a.ö.l.
- Bitsár af völdum manna eru venjulega sérlega
erfið viðureignar vegna sýkinga, sem oft eru lítið
næmar við venjulegum sýklalyfjum.
Rétt er að taka sýni í ræktun og næmispróf úr
óhreinum sárum, þótt engin sýnileg sýking sé í þeim.
Hyggilegt er að hefja fúkalyfjagjöf áður en aðgerð
byrjar, ef annars þykir nauðsynlegt að beita henni.
Fúkalyf á að gefa í stórum skömmtum í fáa daga.
Athuga þarf hugsanlegt ofnæmi fyrir sýklalyfjum.
Sýkingar í höndum og fingrum
Vegna líffræðilegrar byggingar handarinnar eru
sýkingar í höndum að ýmsu leyti erfiðari viðfangs en
annarstaðar í líkamanum, en það stafar fyrst og fremst
af því, hve vefirnir eru lítið eftirgefanlegir. Hér eru
mörg tiltölu lega vel afmörkuð fasciuhólf, þannig að
bólga og þrýstingsaukning, sem óhjákvæmilega fylgir
sýkingum,framkallarástand,sem líkjamáviðcompart-
ment syndrome, það er vaxandi bjúgmyndun, með
minnkuðu blóðflæði og stasa lækkuðum
súrefnisþrýstingi, sem beinlínis getur stuðlað að
blóðþurrðar- drepi.
Sýkingar í höndum og fingrum bjóða því einatt
alvarlegum hættum heim, en algengasta orsök
handarsýkinga eru hvers konar meiðsli. Averkar á
höndum og fingrum eru algengir og flest sár gróa fljótt
án sýkinga eða annara eftirkasta.
Vilji hins vegar svo illa til, að sýking komist í sár,
geta óveruleg meiðsli leitt til samvaxta, kreppu,
vefjadreps eða annara breytinga, sem hindrað geta
hreyfingar og eigin kraft handar og fingra og þannig
valdið óbætanlegu tjóni og örkumlum.
I lófanum er fascian annars vegar fastbundin
húðinni, en hins vegar er hún tengd undirliggjandi
sinaslíðrum og auk þess vaxin við Ill.miðhandarbein.
Fremst í lófanum er fascian gróin við intermetacarpal
ligamentiðog til hliðannaer hún vaxin við himnufellin
34
LÆKNANEMINN l-M«89-42. árg.