Bændablaðið - 20.07.2023, Blaðsíða 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 20. júlí 2023
FRÉTTASKÝRING
Það sem okkur finnst skipta máli
er að við vöndum þá stjórnsýslu
sem við eigum að framfylgja. Við
erum í stökustu vandræðum, af því
að menn eru að túlka þetta eins og
þeim hentar. Ég get því ekki með
góðri samvisku sagt hvort okkur beri
sannarlega að smala eða ekki,“ segir
Kristinn.
Ótal spurningar og vafamál
„Það er rosalega erfitt að ætlast til
þess að sveitarfélögin eigi að vera
einhver hlaupatík, án þess að um
þetta séu skýrar reglur eða lög,“
segir Kristinn. Aðspurður segist
hann ekki hafa mikla skoðun á því
hvernig regluverkið verði, aðra en
þá að það verði að vera mjög skýrt.
Hann segir fjölmargar spurningar
hafa vaknað hjá sveitarfélaginu sem
þurfi að skýra. Á sveitarfélagið
að hafa forgöngu að því að smala
ágangsfé? Á sveitarfélagið fyrst að
hafa samband við eigendur fjárins
og hvað gerist ef sá sem haft var
samband við reynist svo ekki
eiga kindurnar? Er sveitarfélagið
bótaskylt ef sá sem tekur að sér
smölun fyrir hreppinn skaðar féð?
Á sveitarfélagið að smala alla daga
og skiptir fjöldi fjárins máli? „Það
er endalaust hægt að halda áfram,“
segir Kristinn.
Dómsmál líkleg niðurstaða
Kristinn segir tvær niðurstöður
líklegar í þeirri stöðu sem komin
er upp. Að allir hlutaðeigandi
aðilar setjist niður og myndi skýrar
reglur, eða að á þetta verði reynt
fyrir dómsstólum, þar sem báðir
hagsmunahópar telja sig hafa rétt
fyrir sér. Kristinn vonast til að hægt
sé að leysa stök deilumál með beinu
samtali beggja aðila.
Þetta mál sé þó það stórt að
Kristinn telur að stjórnvöld þurfi
að móta stefnu um það hvernig
skuli haga sauðfjárbúskap almennt
á Íslandi.
Breytt landnýting
„Þetta er alltaf að verða flóknara
og flóknara, sérstaklega núna þegar
margar jarðir eru að seljast til annars
en landbúnaðar. Þá er fólk oft að
horfa til þess hver eignarrétturinn er,
frekar en hvar það keypti viðkomandi
jörð,“ segir Kristinn. Hann telur
eðlilegt að gera ráð fyrir ágangi
sauðfjár í landbúnaðarhéruðum þar
sem lausaganga er ekki bönnuð og
þeir sem vilji vera án þess þurfi
hugsanlega að girða sínar jarðir.
Sjónarmið margra landeigenda, sem
segja eðlilegra að búfjáreigendur
girði sitt fé inni, skipti þó líka máli.
„Það sem ég óttast mest í þessu,
sem framkvæmdastjóri sveitarfélags,
er ósættið sem er að grassera upp
núna á milli þeirra sem búa og hafa
atvinnu af landbúnaði og þeirra sem
eiga land, en hvorki búa á svæðinu
né stunda landbúnað,“ segir Kristinn.
Lausaganga ekki bönnuð
Gunnar Þorgeirsson, formaður Bænda-
samtaka Íslands, segir að á meðan
gildandi lög í landinu séu eins og
þau eru og Vegagerðin sinni ekki
girðingum meðfram þjóðvegum
landsins, þá verði áfram deilur um
beit og ágang búfjár.
Gunnar telur ekki ólíklegt, þar
sem vafi er á túlkun laganna, að
aðilar muni leita til dómstóla.
„Lausaganga búfjár er ekki
bönnuð á Íslandi. Það eru
sveitarfélögin sem ákveða hvort
lausaganga er bönnuð eður ei.
Svona hefur þetta verið frá örófi
alda. Eins og lögin eru í dag, þá
stendur hvergi að það eigi að girða
kindurnar inni,“ segir Gunnar.
„Sumt er ómögulegt“
„Ég skil marga af þessum
einstaklingum þar sem sauðfé gengur
á milli jarða þar sem eru engar
girðingar. Þá þurfa menn að sjá sóma
sinn í að girða einkalönd. En að girða
afréttargirðingu í heilu sveitarfélagi,
sem eru fleiri tugir kílómetra, er ekki
einfalt. Að öllu jöfnu ertu að girða í
þannig landi að það þarf að girða einu
sinni á ári, því girðingin fer í drasl á
veturna.
Ég held að þetta sé langerfiðast þar
sem landslagið er erfitt, til dæmis ef
þú átt land í sjó fram. Hvernig leysum
við það ef það er ómögulegt að girða á
mörkum? Sumt er ómögulegt,“ segir
Gunnar og nefnir sem dæmi Vestfirði,
þar sem landamörk geta verið um
snarbratta fjallshlíð. „Kindurnar
rölta bara niður í fjöru eða upp fyrir
girðinguna.“
Göt með ógirtum vegum
„Í mínum huga er vandinn meðal
annars sá að þjóðvegir landsins eru
ekki afgirtir en þar er Vegagerðin
að þvera einkalönd ábúenda.
Hvernig eiga menn að bregðast
við lausagöngumálum á meðan
Vegagerðin getur farið í gegnum
einkalönd manna án þess að girða?
Það er ekki bóndans að girða meðfram
þjóðvegi,“ segir Gunnar.
Þó svo að landeigendur séu
sammála um að girða á mörkum,
þá sé enn opið meðfram vegum og
Vegagerðin reynir að komast hjá
notkun ristahliða. „Það á ekki að veita
framkvæmdaleyfi í gegnum bújarðir
manna nema að girða beggja vegna
vegarins. Þá er ekkert mál að girða
meðfram landamerkjum.“
Engum lögum breytt
Trausti Hjálmarsson, formaður
búgreinadeildar sauðfjárbænda hjá
Bændasamtökum Íslands, segir álit
umboðsmanns Alþingis ekki fela í
sér neina umturnun, enda hafi engum
lögum verið breytt. „Okkar skilningur
er skýr og enn þá sá sami, að
lausaganga búfjár á Íslandi er heimil,
nema stjórnvaldsfyrirmæli kveði á um
annað,“ segir Trausti.Hann bætir við
að landeigendur hafi skýra heimild
samkvæmt lögum um búfjárhald að
friða sitt land. Þeir þurfa þó að gera
það með réttum hætti. „Bændum
verður ekki metið það til sakar að búfé
gangi laust á meðan lausaganga búfjár
er heimil,“ segir Trausti.
Fjallskilasamþykktir misítarlegar
Trausti segir að eitt mikilvægasta
atriðið í þessu samhengi sé að
skipulag á landnotkun sé í höndum
sveitarfélaga og það sé undir þeim
komið að langmestu leyti hvernig úr
þessum málum sé unnið. „Lausaganga
búfjár er hluti af skipulagsmálum
sveitarfélaga og þar spila
fjallskilasamþykktir meginhlutverk.
Sveitarfélögin þurfa að rísa undir
þeirri ábyrgð sem er á þeirra herðum.“
Trausti segir það koma fram í
lögum um afréttarmálefni, fjallskil
o.fl. að sveitarfélögunum beri að
gera fjallskilasamþykktir. Þær taka
á og skilgreina þau atriði sem ekki
eru skilgreind í lögum, meðal annars
hvað sé ágangur og hvenær hann megi
teljast verulegur.
Þær séu þó misítarlegar milli
sveitarfélaga og taki ekki alltaf á þeim
málum sem þeim ber. Trausti telur
að best færi á því ef sveitarfélögin
yfirfæru sínar fjallskilasamþykktir
og gættu að því að hugtök séu vel
skilgreind.
Sýnum tillitssemi og
umburðarlyndi
„Ég held að til þess að skapa frið,
þá þurfi allir að vera tilbúnir að
skapa friðinn. Þá ætla ég engan
að fría, hvorki búfjáreigendur né
landeigendur. Ég vil hvetja alla
hlutaðeigandi aðila, hvar sem
þessi deilumál eru, að sýna hvert
öðru tillitssemi og umburðarlyndi.
Lausagangan er heimil og við
þurfum að hafa okkar samskipti við
nágrannana sem allra best.
Þar þurfa allir að gefa eftir, en
við erum ekki að fara að standa í
stórvægilegum breytingum á þessari
réttarheimild búpenings á Íslandi.
„Garður er grannasættir“ eins og
oft hefur verið sagt og girðingar
geta leyst ótrúlegustu vandamál,“
segir Trausti.
Bæjarstjóri Snæfellsbæjar segir sveitarfélögin kalla eftir skýrum leiðbeiningum, því þau vilja vanda þá stjórnsýslu sem þau eiga að framkvæma. Fulltrúar
Bændasamtaka Íslands benda á að það sé sveitarfélaga að banna lausagöngu búfjár innan síns svæðis. Mynd / Áskell Þórisson
Gunnar Þorgeirsson.
Eins og lögin
eru í dag, þá stendur
hvergi að það eigi að
girða kindurnar inni.“
Trausti Hjálmarsson.
Ég vil hvetja alla
h lutaðeigandi
aðila til að, hvar
sem þessi deilumál
eru, að sýna hvert
öðru tillitssemi og
umburðarlyndi.“