Bændablaðið - 20.07.2023, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 20. júlí 2023
Múlaþing:
„Voðalega pirrandi dýr“
– Mæðgur laumuðu geitum í bústofninn meðan bóndinn var á sjó
VIÐTAL
Á Refsmýri í Fellum, Fljótsdals-
héraði, er stundaður býsna litríkur
búskapur en geitur eru nýjasta
viðbótin og stendur til að gera veg
þeirra meiri.
Þarna búa hjónin Agnes Klara
Ben Jónsdóttir og Björgólfur Jóns-
son ásamt dóttur sinni, Glódísi Teklu,
fimm ára, og senn er von á nýjum
fjölskyldumeðlim í heiminn. Agnes og
Björgólfur eru bæði fædd og uppalin
á Stöðvarfirði en fluttu árið 2014 til
Egilsstaða, og um tíma Svíþjóðar, en
keyptu Refsmýri árið 2020.
Hann er sjómaður og vinnur fulla
vinnu á sjó með búskapnum en hún
menntuð í lögreglufræði og hefur
verið að taka ýmsan starfa að sér
með búskapnum, þar sem Björgólfur
er ekki heima nema um það bil hálft
árið í heildina. Agnes hefur auk þess
verið í hundarækt í rúman áratug.
„Því miður sér maður ekki að það
verði hægt að lifa af búskap neitt
á næstunni meðan hlutirnir halda
áfram að þróast eins og þeir hafa gert
þessi þrjú ár síðan við keyptum,“
segir hún og á þar við alræmda
afkomuerfiðleika íslenskra bænda.
Refsmýringar hafa verið í
heyönnum og þótt jörðin sé ekki
stór þarf að heyja vetrarforða fyrir
skepnurnar og kennir þar ýmissa
grasa: „Við erum með um 350
kindur, þrjár merar og þrjár geitur en
þær verða fleiri í haust þar sem við
höldum nú huðnunni sem fæddist og
eigum eftir að fá okkur nýjan hafur
fyrir stofninn,“ upplýsir Agnes og
heldur áfram: „Hér eru líka einhver
20-30 hænsn þar sem ég ungaði út í
vor og við eigum eftir að kyngreina
þá viðbót og sjá hvað verða margar
hænur hjá okkur eftir það. Einnig
erum við með þrjár tegundir af
hundum.“
Kiðlingarnir eru eins og gæludýr
Fjölskyldan elskar dýr og samvistir
við þau. Nágrannahjón og bændur
í Fellum, Heiðveig Agnes og
Helgi Hjálmar á Setbergi, höfðu
ítrekað hvatt til að Refsmýrarfólk
tæki hjá þeim geitur en Björgólfur
þrjóskaðist við. Næst þegar hann fór
á sjó notuðu mæðgurnar tækifærið
og sóttu sér geitur í Setberg.
Björgólfur spurði við heimkomu
hvað yrði þá næst komið í húsin
þegar hann kæmi heim eftir sjóferð
og sú stutta fimm ára svaraði að
bragði: „Kannski kengúrur!“
„Síðan þá hafa geiturnar verið hjá
okkur og Björgólfur tuðað mismikið
yfir þeim en samt geri ég ekki annað
en að ná myndum af honum vera
að knúsast í henni Gæfu, að greiða
á henni hökutoppinn og ég veit
ekki hvað,“ segir Agnes hlæjandi.
„Þegar ég fór að tala um að gera
almennilegt svæði fyrir þær og benti
á neðsta hornið í fjárhúsunum, sagði
hann: „Já, það væri nú alveg hægt
að hafa einhverjar tíu geitur þarna.“
Svo hann er ekki svo ósáttur við
þær. Ef þið spyrjið hann eru þetta
voðalega pirrandi dýr en svo fer
hann að tala um hvað geiturnar séu
nú skemmtilegar inn á milli!“ segir
Agnes, létt í tali.
Hún segist sjá mikinn mun á
kiðlingum og lömbum. „Kiðlingar
eru meira eins og gæludýr. Meðan
flest lömb eru ekkert spennt fyrir
klappi eða að láta elta sig, elta kiðin
mann út um allt.“ Geiturnar séu þó
misjafnar.
„Dóra vill t.d. ekkert með klór
eða klapp hafa en Heiðdís er aðeins
forvitnari. Hún er dóttir Gæfu sem
elskar allt klapp og klór. Kiðið
hennar Gæfu, hann Geitungur,
mætti t.d. oft inn á kaffistofu til
okkar í sauðburði og reyndi að
troða sér alls staðar þar sem við,
og sérstaklega Glódís, vorum. Þau
hlupu í eltingarleik allan ganginn í
fjárhúsunum ásamt því að hún var
á hjóli og hann hlaupandi á eftir
henni.“
Til stendur að fjölga geitunum
á komandi árum og nýta kjötið til
heimabrúks.
Litli dýrahvíslarinn
Áður hefur verið minnst á Glódísi
Teklu, fimm ára heimasætu á
Refsmýri. Hún hefur alveg sérstaka
tengingu við dýr og hefur verið
kölluð „dýrahvíslari“ þótt ung sé
að árum. Hún hefur verið innan um
hunda og hvolpa frá öndverðu og
er sögð hafa einstakt lag á öllum
skepnum.
„Hún Glódís er ótrúlegt barn þótt
við segjum sjálf frá,“ segir móðirin
stolt. „Hún er hlédræg, róleg
og mjög þroskuð, með rosalega
tengingu við dýr.“ Hún eigi t.d.
yndislegt samband við féð sitt.
„Hún gerir gemsana gæfa eins og
ekkert sé, beint af fjalli. Hún labbar
í hrútahólfinu og þeir flykkjast að
henni í klapp og dekur. Kindin
Gæla kemur heim að bæ um það
bil annan hvern dag til að heilsa upp
á Glódísi og fá smá brauðskorpu.
Það er yndislegt að horfa á hana
dröslast um, kró eftir kró, innan um
allar kindurnar og hvernig hún laðar
þær að sér. Hún hikar líka ekki orðið
við að skamma þær sem eru óþekkar
og sama með hundana. Hún er ljúf
og góð en setur dýrunum samt líka
mörk sem er fyndið að sjá barn sem
er að verða fimm ára gera. Hún er
einnig að byrja í hestunum og hún
er svo slök á baki Mánadísar að hún
geispar á baki.“
Merarnar Mánadís, Heilladís og
Grádís eru allar í miklu uppáhaldi
en tvær þær síðarnefndu eru
tveggja vetra gömul tryppi, gæfar
og mannelskar, og stendur til að
setja þær í tamningu. „Við erum
að fara að fá okkur fleiri tamda
hesta svo fjölskyldan geti farið að
njóta saman á baki. Því verður bara
fjölgun á dýrum hér frekar en hitt,“
hnýtir hún við.
Agnes kveður dýrin á bænum
Steinunn Ásmundsdóttir
steinunn@bondi.is
Geiturnar Gæfa, Heiðdís og Skeggi, sem er þó ekki lengur í tölu lifenda en var faðir Refsmýrarkiðlinganna í ár. Myndir / AKBJ
Það er sannarlega líflegt á Refsmýri og geiturnar sjá ekki hvað síst um að
halda uppi fjörinu ásamt heimalningunum Höskuldi og Þröskuldi.
• Íslenski geitastofninn er landnámsstofn án þekktra utan-
aðkomandi áhrifa.
• Íslenska geitin hefur strý og fiðu.
Hún er ýmist hyrnd, kollótt eða
hníflótt. Dindill er stuttur og loðinn.
Neðan á kjálkanum er hártoppur eða
skegg. Gæran er nefnd staka.
• Geitur voru algengar hér á landi
fyrstu árhundruð byggðar en fækkaði
eftir 1200.
• Geitur voru stundum nefndar kýr
fátæka mannsins því þær gátu lifað
á rýru landi og þurftu kjarnminna hey.
Einnig vegna nytja, svo sem mjólkur- og
kjöts, fiðu, skinna, horna og fitu.
• Íslenska geitin er flokkuð sem dýr í
útrýmingarhættu. 4.200 vetrarfóðruð
kvendýr þurfa að vera í stofninum til að
svo sé ekki. Stofninn hefur á stundum
farið undir 100 dýr en allt upp undir
3.000 dýr framan af tuttugustu öldinni.
Um 1.700 geitur eru nú á Íslandi.
• Um 1965 var farið að veita stofnverndarstyrk fyrir
vetrarfóðraðar, skýrslufærðar geitur.
• Söguleg þróun stofnsins hefur verið tekin saman og
Erfðanefnd landbúnaðarins stutt við bakið á því verkefni.
• Stefnt er að því að ná heildar stofnstærð upp fyrir hættu-
mörk og tryggja lágmarksfjölda dýra til lengri tíma.
Jafnframt á að draga úr skyldleikarækt innan stofnsins.
• Í verndaráætlun fyrir íslenska geitastofninn er sett fram
það markmið að nýta geitastofninn með markvissari hætti
svo hann öðlist hlutverk sem framleiðslukyn. Jafnframt að
geitfjárræktendur standi jafnfætis öðrum bændum varðandi
styrkjakerfi í landbúnaði og þjónustu fagaðila.
• Geitfjárræktarfélag Íslands var stofnað árið 1991. Markmið
þess er að stuðla að verndun íslensku geitarinnar og markaðs-
setningu geitaafurða.
• Heiðrún er kerfi frá árinu 2016 sem heldur utan um skýrslur
geitfjárræktar. Þannig er m.a. ætternisupplýsingum geita haldið
til haga.
• Nú til dags eru nytjar af íslenskum geitum kjöt, mjólkur-
vörur, snyrtivörur og ull, en í litlu mæli.
• Engin íslensk afurðastöð kaupir geitakjöt enn sem komið
er. Geitabændur annast því slátrun og afurðasölu sína sjálfir.
Íslenska geitin (Capra hirsus)