Bændablaðið - 20.07.2023, Blaðsíða 60

60 Bændablaðið | Fimmtudagur 20. júlí 2023
LESENDARÝNI
Í fréttatilkynningu Haf-
rannsóknastofnunar og í
grein Ragnars Jóhannssonar,
rannsóknastjóra fiskeldis
hjá stofnuninni, í Bænda-
blaðinu hinn 9. mars
kemur m.a. eftirfarandi fram:
, ,Lokun fyrir laxeldi
í innri hluta Ísafjarðar-
djúps túlkar Valdimar sem beina
aðför að hagsmunum fyrirtækja í
íslenskri meirihlutaeigu.“
Margir veiðiréttaeigendur og
umhverfissinnar hafa lagt áherslu
á að Ísafjarðardjúp verði lokað
fyrir laxeldi í sjókvíum og reyndar
að eldi á norskættuðum laxi verið
bannað í öllum fjörðum landsins.
Skoðum fyrst fyrri ákvæði um
heimildir til eldis á frjóum eldislaxi
í íslenskum fjörðum og förum síðan
yfir þær svæðisbundnu takmarkanir
sem settar hafa verið í áhættumati
erfðablöndunar.
Fyrri
takmarkanir
Í auglýsingu
nr. 460/2004 er
tilgreint hvar
heimilt er að
vera með eldi á
frjóum laxi og
m.v. núverandi
e l d i s t æ k n i
takmarkast eldissvæðin við Austfirði,
Eyjafjörð og Vestfirði. Í reglugerð
nr. 105/2000 var sett ákvæði um
fjarlægðarmörk laxeldis í sjókvíum
við laxveiðiár, 5 km fyrir minni
laxveiðiár og 15 km fyrir stærri
laxveiðiár. Reglugerðin er nú fallin
úr gildi en áfram stendur auglýsingin.
Það voru ekki allir sáttir með
auglýsingu nr. 460/2004 og í
umsögnum við fiskeldisfrumvarpið
á árunum 2018 og 2019 koma
Landssamband veiðifélaga (LV),
nokkur veiðifélög og umhverfissamtök
o.fl. með athugasemdir. Þar var m.a.
bent á samkomulag frá 25. október
1988 af formanni Fiskeldis- og
hafbeitarstöðva og veiðimálastjóra
fyrir hönd Veiðimálastofnunar um
að aldrei skyldi leyft að norskur lax
væri notaður í sjókvíaeldi eða hafbeit
og dreifingu hans skyldi takmarka
við landeldi.
Áhættumatið
Til að takmarka enn frekar eldi á frjóum
laxi lagði Hafrannsóknastofnun til
svokallað áhættumat erfðablöndunar
á árinu 2017 til starfshóps
sjávarútvegs- og landbúnaðarráð-
herra um stefnumótun í fiskeldi.
Fiskeldisfrumvarpið var fyrst lagt
fram á árinu 2018 og aftur 2019
með veigamiklum breytingum að mati
Landssambands veiðifélaga (LV).
Fulltrúi LV sat í stefnumótunarhópnum
ásamt fulltrúum fiskeldisfyrirtækja og
stjórnvalda. Í umsögn LV er bent á að
breytingar á áhættumatinu séu ekki
til samræmis við það samkomulag
sem gert var í starfshópnum.
Jafnframt kemur fram í umsögn
LV að ,,áhættumat erfðablöndunar
verði ekki túlkað sem sátt á milli
hagsmunaaðila, og að LV væri
áfram á móti eldi á frjóum laxi og
vísar til eldra samkomulags um að
norskur eldislax verði aðeins notaður
í landeldi“.
Aðför að íslenskum hagsmunum
Fram kemur í grein rannsóknastjórans
að ,,matið gerir engan greinarmun á
laxeldi eftir því hvort um innlend eða
erlend fyrirtæki sé að ræða“. En er
það rétt? Reiknilíkan áhættumatsins
sjálft gerir ekki greinamun á þjóðerni
en það gera þeir sem vinna með
líkanið og koma með tillögurnar
eða setja reglurnar. Áhættumatið
erfðablöndunar setur takmarkanir á:
• Framleiðsluheimildir til eldis á
frjóum laxi.
• Svæði þar sem heimilt er að vera
með eldi á frjóum laxi er minna í
umfram en skilgreint er í auglýsingu
nr. 460/2004.
Það er einkum með takmörkun á
eldi í Ísafjarðardjúpi þar sem verið er
að mismuna íslenskum fyrirtækjum og
afleiðingin er að uppbyggingu hefur
seinkað með tilheyrandi fjárhagslegu
tjóni. Í grein rannsóknastjórans kemur
fram að ,,við gerð áhættumatsins voru
varfærnissjónarmið höfð að leiðarljósi
þar sem náttúran var látin njóta
vafans“. Því er til að svara, eins og
höfundur hefur m.a. bent á í greinum
sínum í Bændablaðinu á árinu 2020,
að áhættumat erfðablöndunar hefur
lítið sem ekkert með náttúruvernd að
gera, það snýst fyrst og fremst um að
úthluta framleiðsluheimildum.
Ferli málsins
Það hefur alltaf verið og er enn
þá mikil óánægja með áhættumat
erfðablöndunar og skoðum ferli
málsins er varðar takmarkanir og
úthlutanir framleiðsluheimilda fyrir
Ísafjarðardjúp:
• Ákvörðun 2017: Hafrannsókna-
stofnun lagði til að loka Ísafjarðar-
djúpi þrátt fyrir auglýsingu nr.
460/2004 og svokallað reiknilíkan
áhættumats erfðablöndunar gæfi
möguleika á nokkurra þúsunda tonna
eldi í Djúpinu. Þannig var fyrirhugað
laxeldi íslensks fyrirtækis slegið út
af borðinu. Hafrannsóknastofnun
hefur ekki enn þá komið með fagleg
handbær rök fyrir þessari ákvörðun
að mati höfundar.
• Ákvörðun 2018: Hafrannsókna-
stofnun gaf út fréttatilkynningu
um væntanlegt tilraunaeldi í
Ísafjarðardjúpi og hafa sérfræðingar
stofnunarinnar eflaust áttað sig á að ekki
væri heiðarlega unnið og 3.000 tonna
heimildir stóðu eftir skv. reiknilíkani
áhættumatsins þegar laxeldisfyrirtæki
í meirihlutaeigu erlendra aðila á
sunnanverðum Vestfjörðum höfðu
fengið allt sitt. Ekkert heyrðist meira
um þetta tilraunaeldi og eflaust
hefur jafnræðisreglan og skortur á
lagaheimildum átt þar hlut að máli.
• Ákvörðun 2019: Það voru miklir
hagsmunir undir og unnið var að því
að fá heimild til eldis á frjóum laxi í
Ísafjarðardjúpi af laxeldisfyrirtækjum,
sveitarstjórnar- mönnum og fleirum og
sendar voru fjölmargar umsagnir og
athugasemdir við fiskeldisfrumvarpið
áður en það var lögfest á Alþingi
Íslendinga. Ísafjarðardjúp var
áfram lokað og með samþykkt
fiskeldisfrumvarpsins voru miklir
fjárhaglegir hagsmunir erlendra
fjárfesta og íslenskra fulltrúa þeirra
tryggðir á kostnað íslenskra fyrirtækja.
• Ákvörðun 2020: Við endur-
skoðun á áhættumatinu var Ísafjarðar-
djúp utan Æðeyjar opnað fyrir eldi
á frjóum laxi. Það fól m.a. í sér
að sjókvíaeldi á frjóum laxi sem
íslenskt fyrirtæki hafði lagt upp með
að stunda innar í Ísafjarðardjúpi
varð ekki að veruleika en gerði öll
fyrirhuguð áform laxeldisfyrirtækja í
meirihlutaeigu erlendra aðila möguleg.
Hafrannsóknastofnun hefur ekki enn
þá komið með fagleg handbær rök
fyrir þessari ákvörðun.
• Ákvörðun 2023: Endurskoðun
á áhættumatinu sem átti að gera
fyrrihluta þessa árs hefur dregist
verulega af einhverjum ástæðum.
Að lokum
Það má alltaf deila um hvort heimila
eigi eldi í sjókvíum með norskættuðum
laxi í Ísafjarðardjúpi eða íslenskum
fjörðum. LV bendir á að samkomulag
við ríkisvaldið hafi verið brotið
tvisvar sinnum. Það verður að teljast
óheppilegt og er eingöngu til að skapa
meiri ósátt. Hafrannsóknastofnun með
sínum vinnubrögðum við innleiðingu
áhættumats erfðablöndunar bætir
um betur með aðför að íslenskum
fyrirtækjum, með ófaglegum og
óheiðarlegum vinnubrögðum, fyrst
með lokun Ísafjarðardjúps og síðan
opnun utan við Æðey.
Valdimar Ingi Gunnarsson,
sjávarútvegsfræðingur.
Valdimar Ingi
Gunnarsson.
Áhættumatið og aðför að íslenskum hagsmunum
Aftaka íslenskra sauðfjárbænda
með ráðuneytisúrskurði
Hvaða hömlur voru á búfjáreign
fyrr á öldum hér á landi?
Frá Færeyjum höfum við
,,Seyjabrevet“ sem segir hversu
stóran bústofn grasbíta hvert býli
mátti hafa (mátti halda, eiga), til
að ofgera ekki beitilandinu.
Hér, á Íslandi, var ekki nein
opinber skrá um beitaþol einstakra
jarða, en jarðamatið var vegvísir,
kúgildamatið. Það var einnig
mælikvarði annarra auðlinda en
aðeins um magn og gæði jarðargróða,
beitilands. Í bók sinni KELTAR eftir
Þorvald Friðriksson (2022) segir á
bls. 69: ,,Í kúgildakerfinu er ein kýr
sama og eitt hundrað á landsvísu,
en það jafngildir sex ám, loðnum og
lembdum í fardögum á vori, eða 120
álnum vöruvaðmáls, eða eitt hundrað
í jörð, þ. e. jörð sem framfleytti
einni kú eða sex ám.“ Þetta sýnir
að forfeður okkar hugsuðu um gæði
landsins og að ofbeita ekki. Skildu
að hæfileg beit er eina leiðin til
að viðhalda verðmæti landsins og
tryggja afkomu til lengri tíma.
Sauðfé hefur alltaf gengið frjálst
um heimalönd
Reglur um smalanir heimalanda,
þar sem gert er ráð fyrir að allir
fjáeigendur í sömu ,,sveit“, sama
svæði, smali samtímis, sýna að gert
var ráð fyrir að fé nágranna gæti
gengið á þínu landi, eins og þitt
fé gæti verið í högum nágrannans.
Enda sé fjárfjöldi
í samræmi við
b u r ð a r g e t u
landsins. Í kerfinu
er gert ráð fyrir að
fjárfjöldi hvers
og eins miðaðist
við beitarþol
j a r ð a r i n n a r .
Innbyggt í
þetta kerfi var
,,ásetningur“, forðagæslan. Hver
fjáreigandi þurfti að eiga ákeðið
magn fóðurs fyrir hverja ásetta kind.
Þetta fóðurmagn var mismunandi
eftir sveitum og jörðum: Frá einni
sátu upp í 2 hestburði. Þá var gert
ráð fyrir að allir ættu kindur, að allir
nýttu beitarréttinn. Margar jarðir eiga
einnig upprekstrarrétt á afrétt, en það
er sér kapítuli. Á stórum svæðum
á Íslandi eru hins vegar, aðeims
heimalönd, eins og t.d. algengast er
í Strandasýslu. Bændur á Ströndum
samræma smalamennskur með
bændum í Reykhólasveit, þar sem
heimalönd þeirra liggja saman.
Það gera bændur vegna þess að
fénaðurinn gengur ekki eingöngu á
sínu heimalandi, frekar en fénaður
nágrannanna.
Lýsing Íslands
Þorvaldur Thoroddsen ferðaðist
um Ísland á árunum 1876 og
(aftur) 1881–1898. Hann kynnti sér
landbúnað á Íslandi og fjallar um
hann í þriðja bindi bókar sinnar,
Lýsing Íslands. Í eftirfarandi grein
mun ég vitna í Þorvald, enda eru
lýsingar hans taldar nákvæmar og
ábyggilegar. Hér verður vitnað í
þriðja bindi af Lýsingu Íslands og
aðeins nefndar blaðsíður.
Á bls. 99: Í Jónsbók segir:
,,Garður er granna sættir“ og
,,hver maðr skal löggarð gjöra um
töðuvöll sinn“. Þá er lýst hvað átt er
við með löggarði. Enn fremur segir
Þorvaldur: ,,Eftir Jónsbók voru menn
þannig réttlausir fyrir ágangi fjár, ef
menn höfðu ekki löggarða um tún
sín.“ Þegar Jónsbók var lögtekin á
Alþingi 1281, voru bændur óánægðir
með þessi ákvæði, og bendir það til
þess að þeir muni ekki allir hafa haft
Sveinn
Hallgrímsson.
Nýbúar í sveitum landsins eru velkomnir. En það gerist æ algengara að jarðir séu setnar án búfjáhalds, sauðfjár. Þessir jarðeigendur líta sumir svo á að búfénaður nágrannanna megi ekki ganga
til beitar á þeirra heimalöndum. Mynd / ghp
TIL
LEIGU
Atvinnuhúsnæði í
Lindunum til leigu
Snyrtilegt atvinnu húsnæði á
jarðhæð í Askalind 4, Kóp.
til leigu frá 1. ágúst.
Stærð 222 m2, stórir salir
ásamt skrifstofuherbergi.
2 innkeyrsludyr og
1 göngudyr í vestur.
Hentugt undir léttan
rekstur/iðnað eða geymslur.
Upplýsingar í
síma 896-4494
• Askalind 4, 200 Kóp.
• Atvinnuhúsnæði
• Stærð 222 m2