Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 15

Vegarfi
Fjöruarfi
Skammkræ
kill
Holurt
Melgresi
Valla
rsv
eifg
ras
Túnvin
gull
Hundasú
ra
Melablóm
Baldursb
rá
Skarifí
fill
Haugarfi
Varpasv
eifg
ras
Varpafitju
ngur
Túnfífi
ll
Skarfa
kál
Kræ
kily
ng
Augnfró
Axhæra
Blálilj
a
Geldingahnappur
Tunglju
rt
Bjúgstö
r
Blóðberg
Skrið
lín
gresi
Hálín
gresi
Mýra
se
f
H
lu
tfa
lls
le
g
tíð
ni
/
R
el
at
iv
e
fr
eq
ue
nc
y
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
2000
2020
tegundum í reitnum og sumar náðu
nokkrum hæðum um tíma en hnigu
þegar enn aðrar risu. Þannig áttu varpa-
sveifgras og vegarfi skammvinn blóma-
skeið. Vallarsveifgras tók seinna við
sér en stigmagnaðist síðan og var orðið
ríkjandi í reitnum árið 2004. Auk þess
treystu melgresi og haugarfi stöðu sína
og ríktu í reitnum frá 2012 með vallar-
sveifgrasinu. Við þessar breytingar
hurfu flestar tegundir sem áður var
mest af í reitunum (14. mynd).
Á hraunklöpp þar sem reitur 6 var
settur niður var komin nokkur þétting af
varpafitjungi og varpasveifgrasi árið 1994
(15. mynd). Þar var einnig lítilræði af sex
öðrum tegundum, þar á meðal skamm-
krækli, vegarfa og túnvingli. Líkt og í reit
1 áttu varpasveifgras og vegarfi skamm-
vinn blómaskeið, og einnig skarfakál, en
tóku að hníga með risi túnvinguls. Hann
skreið út og myndaði með árunum þykka
breiðu í reitnum, og árið 2006 var hann
alþakinn túnvingli. Frá þeim tíma hefur
einnig lítilsháttar af vallarsveigrasi,
vegarfa og haugarfa fundist í reitnum
í flestum árum. Í reitum 1 og 6 hafði
tegundum fækkað frá því sem mest var
árin 1996 og 1998 (15. mynd).
UMRÆÐUR
Hvaðan komu tegundirnar?
Tegundir æðplantna í Surtsey eru fyrir
löngu orðnar miklu fleiri en í öðrum
úteyjum Vestmannaeyja. Í þeim hafa
verið skráðar 2 – 28 tegundir og ræðst
fjöldinn fyrst og fremst af stærð eyj-
anna.9 Surtsey er enn langstærst út-
eyjanna og búsvæði hennar fjölbreytt-
ust. Í eldri úteyjum eru lágar, sendnar
strendur löngu horfnar og móberg,
gömul hraun og gígar að mestu hulin
gróskumiklu en fábreyttu graslendi á
allþykkum jarðvegi. Strand- og mela-
tegundir finnast þar ekki lengur. Allar
þær tegundir sem einkenna gróður út-
eyjanna og eru þar ríkjandi hafa numið
land í Surtsey og breiðst þar út.11 Af
þeim má líta á túnvingul, vallarsveif-
gras, haugarfa, baldursbrá og skarfakál
sem lykiltegundir. Ekki verður fullyrt
hvaðan plöntur hafa borist til Surtseyjar
en líklegasta uppsprettan eru aðrar
eyjar í klasanum og nálæg svæði á landi.
Nær allar tegundir sem fundist hafa í
Surtsey eru skráðar í Heimaey.8
Flutningsleiðir og uppvaxtar-
skilyrði plantna
Rannsóknirnar í Surtsey hafa gefið
góða vísbendingu um það eftir hvaða
leiðum og í hvaða röð plöntutegundir
hafa borist til eyjarinnar og numið
land. Eins og fram hefur komið voru
fyrstu landnemarnir strandplöntur sem
bárust sjóleiðina. Fræ þeirra eru fremur
stór og forðarík, fljóta og þola seltu.
Kímplöntur þeirra eru öflugar og geta
komist á legg á sendnu og rýru landi.40
Þar sem fræi skolar á land berst einnig
upp lífrænn reki, svo sem þang, dýra- og
plöntusvif o.fl., sem auðgar jarðveg ofan
fjöruborðs.
Bróðurpartur plöntutegundanna hefur
borist með fuglum til Surtseyjar. Þessa
flutnings varð vart strax á fyrstu ár-
unum en hann tók kipp með fjölgun og
auknu varpi máfa í eynni upp úr 1985.
Þótt hægt hafi á landnámi síðustu ár
bera fuglar áfram nýjar tegundir til
eyjarinnar. Líklegt er að máfar hafi
verið drýgstir við að flytja fræ af nýjum
tegundum til Surtseyjar, einkum síla-
máfur og silfurmáfur, sem sækja talsvert
í gróið land til fæðuöflunar og meira en
svartbakur gerir. Það er vel þekkt að
8. mynd. Tegundir sem skráðar voru í 21 föstum reit í Surtsey árin 2000 og 2020, um sömu reiti er að ræða bæði árin. Hlutfall reita sem
þær fundust í á skalanum 0 – 1. – Plant species recorded within the same 21 permanent plots on Surtsey in 2000 and 2020. Proportion
of plots with species on a scale of 0 – 1. Icelandic common names and matching Latin species names can be found in Appendix 1.
Fj
öl
di
te
gu
nd
a
/
Sp
ec
ie
s
ric
hn
es
s
Gróðurþekja / Total cover (%)
0 20 40 60 80 100 120 140
0
2
4
6
8
10
12
14
16
15
Ritrýnd grein / Peer reviewed