Náttúrufræðingurinn - 2023, Page 34

Yfirlitsgrein:
Saga veggjalúsarinnar
á Íslandi
Karl Skírnisson
VEGGJALÚS, Cimex lectularius, er blóðsjúgandi skordýr
sem nærist á blóði úr fólki og leggst auk þess á blóðheit
heimilisdýr, svo sem hunda, ketti, nagdýr og hænsni.
Norskir hvalfangarar sem reistu hús á Framnesi við Dýra-
fjörð 1893 fluttu með sér veggjalús. Engar heimildir hafa
fundist um tilvist veggjalúsar hér á landi fyrir þann tíma.
Fimm árum síðar (1898) var veggjalús komin á næsta
bæ, Næfranes. Næstu ár og áratugi barst veggjalúsin
síðan jafnt og þétt inn á heimili í nágrenninu, einnig til
höfuðborgarsvæðisins og víða um land. Á fjórða áratug
20. aldar hafði veggjalúsar orðið vart í öllum landshlutum.
Algengast var að veggjalús bærist milli staða með far-
angri eða búslóð, stundum barst hún beint frá útlöndum
með farangri skipverja. Veggjalús varð víðast algeng í
híbýlum og mönnum jafnan til mikils meins. Baráttan
gegn henni fór ekki að skila varanlegum árangri fyrr en
rétt fyrir miðbik aldarinnar, þegar farið var að nota hið
öfluga skordýraeitur DDT. Áður hafði ýmsum aðferðum
verið beitt með misjöfnum árangri. Síðast var vitað um
veggjalýs af „gamla stofninum“ á hænsnabúi í Kópavogi
á öndverðum áttunda áratugnum en síðan virðist hún
hverfa af landinu. Á níunda áratugnum fór veggjalúsar
aftur að verða vart. Barst hún einkum með farangri inn-
lendra og erlendra ferðalanga sem gist höfðu í nábýli við
veggjalýs erlendis. Árið 2004 er talið að vart hafi orðið við
tíu veggjalúsartilvik í Reykjavík. Tveimur áratugum síðar
(2023) hafði þessum tilvikum fjölgað verulega og eru nú
talin skipta hundruðum árlega. Flestra tilfellanna verður
vart á hótelum, gistiheimilum, útleiguhúsnæði af Airbnb-
tagi, heimahúsum og húsnæði þar sem innflytjendur eða
farandverkafólk safnast saman.
Í innskotsgreinum er fjallað um efni og aðgerðir til út-
rýmingar, annars vegar fyrir tíma DDT-eitursins (grein
A) og hins vegar eftir að DDT barst til landsins (grein B),
og sögð samtímasaga um erfiða baráttu við veggjalýs á
heimili í Kópavogi (grein C). Þá er til gagns og gamans
fjallað um „forsögu“ veggjalúsarinnar á Íslandi, þ.e. um
heiti dýrsins og spurnir sem menn höfðu af veggjalús
fyrir hingaðkomu hennar í lok 19. aldar (grein D). Þennan
fróðleik tók saman Mörður Árnason, málfræðingur og
yfirlesari Náttúrufræðingsins, og kann höfundur honum
bestu þakkir fyrir
Náttúrufræðingurinn 93 (1–2) bls. 34–46, 2023
Náttúrufræðingurinn
34
Ritrýnd grein / Peer reviewed