Náttúrufræðingurinn - 2023, Side 37

A
ug
lý
si
ng
ar
u
m
e
fn
i s
em
v
in
na
á
tt
u
á
ve
gg
ja
lú
s.
Ú
r t
ím
ar
iti
nu
F
ál
ka
nu
m
1
93
2.
Fyrst eftir að veggjalús barst á heimili við
norðanverðan Dýrafjörð undir lok 19. aldar réð-
ust menn til atlögu við hana með því að bera
kreólín- eða lýsólblöndu á veggi og dæla þessum
efnum í rifur og holur þar sem veggjalýs leituðu
skjóls. Upp úr 1930 var farið að nota formalín-
gufu. Í Mýrahreppi voru til dæmis keyptir forma-
línlampar sem nægja áttu fyrir öll smituð heimili
í Mýrahreppi. Tilraun var gerð á þremur bæjum
en sú tilraun bar engan árangur. Að vísu virtist
veggjalús hverfa með öllu um hríð en ekki leið á
löngu áður en hennar varð aftur vart.10
Tvö efni voru
auglýst í tímaritinu
Fálkanum árið 1932
til að vinna á veggja-
lús. Annað var svo-
nefndur Flit-vökvi
og átti að sprauta
honum í rifur og
glufur. Bar efnið við-
líka árangur og form-
alíngufan. Hægt var
að halda veggjalús
í skefjum væri efnið
reglulega notað. Hitt
efnið var skordýra-
duftið Knock-out.
Reyndist það betur
enda handhægt að
nota það hvað eftir
annað þar sem
duftið drap veggja-
lýsnar sem það náði til. Þó var ekki um fulla útrýmingu
að ræða. Veggjalúsin virtist gráðug í skordýraduftið.
Gerðu menn það til reynslu að strá því á blett á gólfi
að kvöldi og lá þá jafnan flekkur af dauðum dýrum á
blettinum að morgni.10,11 Ekki er ljóst hvert virka efnið
var í þessu eitri en líklegt er að það hafi verið nikótín
eða pýretrín sem iðulega voru notuð sem mítla- og
skordýrabanar á þessum árum (Magnús Jóhannsson,
munnl. uppl.).
MARGT REYNT, MEÐAL ANNARS
BRENNISTEINSSVÆLA
Margt annað var reynt, einkum fyrst eftir að veggja-
lúsin barst inn á heimili. Menn stökktu sjóðandi vatni
í rifur, máluðu, sprautuðu sterku sápuvatni, steinolíu
eða lýsólblöndu á felustaði veggjalúsanna. Sumir bik-
uðu jafnvel heimilin að innan. Í Arnarfirði töldu menn
sig hafa náð að útrýma veggjalús í tveimur húsum með
brennisteinssvælu.10 Sumir hreinlega rifu gömul hús
þar sem veggjalýs höfðu hreiðrað um sig og byggðu ný.
BLÁSÝRUGAS, -GUFA, -BRÆLA
Fyrsti skordýrafræðingur Íslands, Geir Gígja, ritaði
bókarkafla um veggjalúsina árið 194413 og segir þar
að veggjalúsin sé eitt versta meindýrið í híbýlum hér
á landi og að erfitt sé að útrýma henni. Nefnir hann
síðan helstu efnin sem talin eru upp hér að ofan. Strax
á fjórða áratug aldarinnar varð ljóst að bestan árangur
gaf það þegar Trausti Ólafsson, efnafræðingur við At-
vinnudeild Háskólans, var sendur á vettvang, klæddur
gasgrímu, til að sprauta blásýrugasi innanhúss. Trausti
hóf þessar aðgerðir fyrst árið 1930. Fjórum árum síðar
hafði hann hreinsað níu hús með góðum árangri.10,20
Aðferðin er hættuleg og ekki nema fyrir kunnáttu-
menn að beita henni.13 Í heilbrigðisskýrslunum frá
árinu 1945 kemur fram að á Ísafirði séu nokkur hús
samt svo gisin að eitrun með blásýru komi þar ekki að
fullum notum. Eitrið nái að smjúga út áður en veggja-
lýsnar drepast.10 Brátt reyndi svo ekki meira á notkun
ofangreindra efna því nýtt eitur, undraefnið DDT, var
komið á markað.11,17
—Innskotsgrein A—
EFNI OG ÚTRÝMINGARAÐGERÐIR
FRAM TIL 1944
37
Ritrýnd grein / Peer reviewed