Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 39

Auglýsing í Morgunblaðinu 19. júní 1946, bls. 7.
DDT (dichloro-diphenyl-trichloroetan) þótti sérlega
öflugt og meðfærilegt skordýralyf sem farið var að
nota erlendis um 1940. Ekki liðu nema nokkur ár þar
til eitrið var auglýst til sölu hér á landi (1944) og bent á
það að lyfið væri hentugt til að útrýma veggjalús. Fyrst
er talað um DDT í heilbrigðisskýrslum 1945.10 Varð
notkun þess strax almenn og algeng. Árangurinn lét
ekki á sér standa því strax um miðbik aldarinnar var
veggjalúsin á hröðu undanhaldi í híbýlum og hvarf svo
að mestu á næstu árum. En böggull fylgdi skammrifi.
DDT var þrávirkt. Efnið safnaðist upp í lífkeðjunni
og truflaði meðal annars tímgun ránfugla og rándýra.
Í Evrópu var DDT fyrst bannað í Ungverjalandi árið
1968. Svíar og Norðmenn fylgdu í kjölfarið og bönnuðu
efnið 1970, og í Bandaríkjunum var það bannað árið
1972.23 Á Íslandi var notkun DDT í garðrækt bönnuð á
öndverðum áttunda áratugnum. Efnið var samt áfram
til sölu í nokkur ár, en einungis í litlum skömmtum og
þá til að eyða óværu.21 Sala og notkun DDT var alfarið
bönnuð hérlendis árið 1996.22 Mest var notað af DDT
um miðbik aldarinnar en síðar dróst notkunin saman.
Heildarnotkun af hreinu DDT sjöunda áratug aldar-
innar er áætluð 1.645 kíló.22
—Innskotsgrein B—
EFNI OG ÚTRÝMINGARAÐGERÐIR
1945–1996
Upphafið í Mýrahreppi
Í greinargerð héraðslæknisins í Þing-
eyrarlæknishéraði, Óskars Einarssonar
(1893−1967), kemur í ljós að í engu
sveitarfélagi var veggjalús algengari
en í Mýrahreppi vestra árið 1934, sem
náði yfir norðanverðan Dýrafjörð og
Ingjaldssand. Til að safna sem ná-
kvæmustum upplýsingum um út-
breiðsluna bað Óskar alla húsráðendur í
hreppnum um skriflega umsögn. Bárust
svör frá ellefu bændum. Sjálfur bætti
læknirinn við upplýsingum sem hann
bjó yfir um fjögur heimili í hreppnum. Í
greinargerðinni til landlæknis kom svo
fram að veggjalúsar hafi fyrst orðið vart
í gömlum torfbæ á Næfranesi árið 1898,
bæ sem liggur um þrjá kílómetra innan
við hvalveiðistöðina á Framnesi þar sem
Norðmenn reistu sér hús fimm árum
áður og báru með sér veggjalús.10
Landnámssaga veggjalúsarinnar á Ís-
landi er því talin hefjast í Dýrafirði,
væntanlega strax árið 1893. Eftir það
berst veggjalús smám saman bæ af bæ í
Mýrahreppi. Til dæmis varð veggjalúsar
fyrst vart í Hjarðardal árið 1916 og árið
1923 fannst hún á öðru býli á Næfranesi.
Að sögn ábúanda mátti heita óbúandi
þar á bæ vegna veggjalúsar allt fram
til ársins 1931. Þá var fyrst gripið þar
til eitrunaraðgerða. Þær fólust í því
að sprautað var innanhúss svonefndu
knock-out-dufti (sjá Innskotskafla A).
Að mati héraðslæknisins var útbreiðslan
þó furðu hæg innan hreppsins. Um
1914 var honum kunnugt um veggjalús
á þremur heimilum í Mýrahreppi; 20
árum síðar var hún komin á flest heimili
hreppsins.10
Nærliggjandi sveitir
Veggjalús dreifðist frá Mýrahreppi í
nálægar sveitir. Árið 1934 var vitað um
veggjalús á einum bæ við sunnanverðan
Dýrafjörð. Bærinn var Hvammur.
Þangað barst óværan með bóndanum
sem stundað hafði vinnu á Framnesi
áður en stöðin þar var rifin niður og
flutt austur á Mjóafjörð árið 1903.
Athygli vekur að veggjalúsin náði ekki
að dreifast frá Hvammi um nágrennið
sunnan Dýrafjarðar. Árið 1934 var
veggjalús einnig komin í þrjú hús á
Suðureyri og hafði þá einnig í mörg ár
verið í húsi á Ísafirði.10
39
Ritrýnd grein / Peer reviewed