Náttúrufræðingurinn - 2023, Síða 52

Sýnt hefur verið fram á með til-
raunum að með fóðrun að vetrarlagi
aukast bæði lífslíkur og frjósemi refa-
læðna.28 Er þetta gert með góðum ár-
angri til að stuðla að viðgangi melrakka
í Noregi og Svíþjóð þar sem tegundin er
í útrýmingarhættu.29 Þrátt fyrir stöð-
ugt framboð og ótakmarkaðan aðgang
að fæðu hafa tófustofnar Skandin-
avíu haldið áfram að sveiflast í takt
við sveiflur nagdýrastofna. Fjölgun í
skandinavíska stofninum virðist alltaf
tengd aukinni frjósemi, svo sterk er arf-
geng aðlögun tegundarinnar að sveiflu-
kenndu fæðuframboði.30 Á Bylot-eyju á
heimskautasvæðum Kanada hefur verið
fylgst með lífríkinu um áratuga skeið.
Þar er gríðarstórt varpsvæði snjógæsa
(Anser caerulescens) en einnig verpur
þar talsvert af vaðfugli, til dæmis heið-
lóa (Pluvialis apricaria). Á svæðinu eru
einnig læmingjar og eru þeir helsta
fæða heimskautarefsins sem þar býr.
Þrátt fyrir nægt framboð eggja og unga
gæsa og mófugla yfir varptímann ráða
sveiflur í læmingjastofninum því hvort
tímgun heppnast hjá refunum á Bylot-
-eyju. Þegar læmingjar eru í lágmarki
tímgast mun færri refir, gotin eru smá
og fæstir yrðlinganna komast á legg.5,31
Fuglarnir stunda reglubundið far og
eru ekki til staðar sem möguleg fæða
yfir vetrartímann, né duga þeir til að
tryggja viðkomu yrðlinga yfir sumarið.
Ofangreind dæmi af læmingjasvæðum
sýna hvernig hið lífeðlisfræðilega svig-
rúm refalæðna við frjósemi gerir þeim
kleift að hámarka tímgunargetu sína og
bregðast við sveiflum í fæðuframboði.
Eru þessi dæmi um stofnsvörun einkar
hentug aðlögun að því að læmingjar
tímgast allan ársins hring og sveiflast
ekki eftir árstíðum heldur ná hámarki á
nokkurra ára fresti, úr takti við lífeðlis-
fræðilegar árstíðasveiflur í kynvef refa.
FRJÓSEMI ÍSLENSKRA
REFALÆÐNA
Í fyrsta hluta þessa greinaflokks (sbr.
6. mynd) var greint frá því að íslenski
refastofninn féll úr óþekktu hámarki frá
skráningu veiða árið 1958 í sögulegt lág-
mark um 1980, en óx upp frá því, allt til
ársins 2008 þegar hann féll á ný en náði
sér síðan aftur. Er hægt að rekja þessar
stofnsveiflur til aukinnar frjósemi refa-
læðna, líkt og gerist á læmingjasvæðum?
Hérlendis gætu svokölluð „læmingja-
áhrif“ komið fram í formi skyndilegs
framboðs fæðu, líkt og gerðist í Ófeigs-
firði og áður var lýst.12 Þegar þetta gerist
yfir hörðustu vetrarmánuðina gæti það
orðið til þess að fleiri læður lifa af, fá
fang og/eða ganga með fleiri yrðlinga
en ella. Í slíkum tilfellum væri líklega
nær að tala um „hvalrekaáhrif“. Um er
að ræða ófyrirsjáanlegri og óreglulegri
viðburði en í tilviki „læmingjaáhrifa“,
því það hugtak á við þegar ofgnótt fæðu
er í boði með reglubundnum hætti en
lítið þess á milli. Höfundur þessarar
greinar hefur tvisvar orðið vitni að því
að mikið æti rak á fjörur refa í Hornvík
í mars. Í annað skiptið var um að ræða
stórtækan svartfugladauða (árið 2015)23
en í hitt skiptið rak mikið af ferskum
steinbít (árið 2020). Vorið 2015 voru í
Hornvík óvenju stór got á þeim grenjum
sem voru í ábúð (8−9 yrðlingar í goti)
en sú varð ekki raunin árið 2020 þótt
fjöldi gota hafi verið með meira móti
það vor.32 Gotstærð upp á 8−9 yrðlinga
er aðeins helmingur af því sem gerist á
læmingjasvæði, en þó er freistandi að
álykta að íslenskar refalæður hafi svig-
rúm til að ganga með fleiri fóstur og
eignast stærri got ef aðstæður eru hag-
stæðar í upphafi meðgöngu. Hins vegar
er stærð óðala og sú fæða sem þar fæst
takmarkandi fyrir fjölda yrðlinga sem
Á fengitíma fylgir steggurinn læðunni í hvert fótmál enda mikið í húfi að vera til staðar þegar hún verður
móttækileg. – It is important for the male to keep an eye on the female during the mating season and
he follows her for days before she gets ready to mate with him. Ljósmynd / Photo: Gyða Henningsdóttir.
52