Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 69

Útrýming tegunda eða aldauði er
ekki ný frétt. Það var líklega með til-
komu tungumáls, vaxandi boðskipta
og samstarfs að menn gátu rottað sig
saman svo þeim tókst að útrýma stór-
vöxnum og seinfærum dýrategundum
á borð við loðfíla, risaletidýr og dúdú-
fugla. Og þegar sjóferðum fleygði fram
bættist við gegndarlaus veiði á hvölum
− og geirfugli.
Nú er staðan önnur og miklu víð-
tækari aldauði blasir við, í kjölfar þess
að allt líf á jörðinni hefur síðustu aldir
verið hlutgerð verslunarvara, bráð
hraðvaxandi tæknikunnáttu og fjár-
magns á fórnarstalli hagvaxtarhyggju.
Aldauði geirfuglsins er meginefni
bókar Gísla Pálssonar. Einkum eru rakin
afdrif geirfugla sem veiddir voru hér
við land 1844 og hafa jafnan verið taldir
þeir síðustu. Sagt er frá Íslandsleið-
angri tveggja Englendinga sem gerðu
sér vonir um að finna lifandi geirfugl
við Eldey, kannski með það fyrir augum
að ná síðustu fuglunum til að rannsaka
og stoppa upp.
Bók Gísla er fróðleg og alþýðlega
skrifuð atlaga að mikilli sögu. Eins og í
sumum fyrri bókum tengir Gísli sjálfan
sig og eigið rannsóknarferli inn í frá-
sagnarformið, enda er honum lagið að
setja viðfangsefni sín læsilega fram í
óhátíðlegri og geðfelldri frásögn. Hann
fjallar um víðtækan vanda sem ástæða
er til að skoða nánar. Þessi pistill er því
ekki ritdómur, heldur er tekið undir
áskorun sem felst í viðfangsefninu. Fyrst
er reynt að rekja forsögu og samhengi
þess aldauða sem fjallað er um en í lokin
vikið að alvöru dagsins í dag og hlut-
verkum fræða og vísinda. Sum efnis-
atriði bókarinnar, til að mynda furðu-
kamesin og söfnunaráhuginn, voru
í senn snar þáttur í upphafi nútíma-
vísinda og mótandi fyrir ríkjandi afstöðu
til náttúrunnar.
Íslenska orðið aldauði samsvarar enska
orðinu extinction sem sést æ oftar í op-
Vatnslitamynd Arons frá Kangeq frá 1868 af glímu veiðimanns við geirfugl. Líklega er þetta eina myndin sem til er og gerð var af veiði-
manni sem þekkti til fuglsins í sínu umhverfi. 1793. Á myndinni stendur „Sjó-vávkin (Sea-Woggin, geirfugl) sem fannst á miðum við
Nýfundnaland.“
69