Skólavarðan - 2023, Qupperneq 35

HAUST 2023 SKÓLAVARÐAN 35
Vinur eða óvinur? / GERVIGREIND
S amsíða kon-
unginum gengu
gullþernur, líkar
lifandi meyjum;
þær hafa vit í
brjósti og mál og
styrkleik, og hinir ódauðlegu guðir
hafa kennt þeim hannyrðir...“
Hugmyndina um hina
hugsandi vél má að rekja til
fornaldar og grískra goðsagna eins
og Ilíónskviðu, sem vitnað er í
hér fyrir ofan. Það var þó fyrst um
miðbik síðustu aldar, þegar breski
stærðfræðingurinn Alan Turing,
setti fram kenningar sínar um
„hugsandi“ tækni sem gæti lært, að
það fór að líta út fyrir að skáld-
skapurinn gæti orðið að veruleika.
Það var þó ekki fyrr en eftir
hans daga sviðið fékk fyrst nafn
sitt og gervigreind varð til sem
rannsóknarsvið, eða sumarið 1956
þegar hópur vísindamanna kom
saman á ráðstefnu í Dartmouth,
leiddri af stærðfræðingunum og
frumkvöðlunum John McCarthy
og Marvin Minsky.
Sveiflukennd þróun
Í kjölfar ráðstefnunnar hófst
rússíbanareið í rannsóknum á
gervigreind. Fyrst tók við um
tuttugu ára gullaldarskeið sem
lauk um miðjan áttunda áratuginn
þegar greinin lagðist í dvala,
enda tölvubúnaður takmarkaður
á þessum árum og fjármagn til
rannsókna var á þrotum.
Silfuröld gervigreindar hófst
svo snemma á níunda áratugnum
og næsta stökk kom í formi
sérfræðikerfa. Viðhald kerfanna
reyndist þó dýrt og tímafrekt og
aftur fóru fjárframlög dvínandi.
Snemma á tíunda áratugn-
um jókst áhuginn á ný eftir því
sem tölvur urðu öflugri og geta
sjálflærandi forrita þar með meiri.
Stórum áfanga var svo náð árið
1997 þegar ofurtölvunni Deep
Blue tókst að sigra tvo leiki í skák
gegn Garry Kasparov, þáverandi
heimsmeistara.
Síðan þá hafa tölvur verið
ósigrandi í allskonar leikjum og
sjálflærandi forrit, sem geta unnið
sig í gegnum gríðarstór gagnasett,
lært og brugðist við í rauntíma,
virðast vera allt í kring. Siri og
Alexa í snjalltækjum og nú spjall-
mennið ChatGBT – og þróunin er
hvergi nærri hætt.
En hver eru áhrif tækninnar á
nám og skóla?
Óumbeðni aðstoðarkennarinn?
Tækninýjungar eiga stöðugt
stærri sess innan skólakerfisins.
Nýjungum, eins og nú spjall-
menninu ChatGBT, fylgja ósjaldan
áhyggjur, enda áhrifin á nám
og kennslu enn ófyrirséð. En er
ástæða til að óttast?
Skólavarðan ákvað að bera
málið undir spjallmennið sjálft,
ChatGBT, og spyrja það út í kosti
og galla tækninnar fyrir skóla-
kerfið.
Kostirnir:
 X Einstaklingsmiðað nám:
Gervigreindin getur greint styrk-
og veikleika nemenda og þannig
hámarkað námsgetu hvers og
eins nemenda með því að finna
út hvaða lærdómsaðferðir henta
einstaklingnum best og sníða
námsefni og haga námshraða eftir
því.
Þá getur gervigreindin
virkjað nemandann og gert námið
ánægjulegra með því að læra inn
á áhugasvið hvers nemanda og
sníða námið að því.
Með því að mæta mismun-
andi námsþörfum hvers og eins
getur gervigreindin séð til þess að
allir nemendur geti tekið virkan
þátt, óháð getu, og þannig aukið
inngildingu í skólanum.
 X Snemmtæk íhlutun: Gervi-
greindin getur greint námsörð-
ugleika og mögulegan hegðunar-
vanda nemenda strax í upphafi og
þannig gert snemmtæka íhlutun
kennara og foreldra mögulega.
 X Stuðningur við kennara:
Með notkun gervigreindar er hægt
að draga úr vinnuálagi kennara
og gera þeim kleift að eyða meiri
tíma í kennslu og stuðning við
nemendur, svo sem með því að
láta gervigreindina sjá um ákveðin
stjórnunarleg verkefni, eins og
yfirferð verkefna, einkunnagjöf
og utanumhald um mætingu
nemenda.
Spjallmennin geta einnig
verið nemendum innan handar
utan skólastofunnar og veitt þeim
stuðning og svör, svo sem við að
leysa heimaverkefni.
 X Gagnadrifin innsýn: Gervi-
greindin getur safnað verðmætum
upplýsingum sem nýtast við gerð
námskrár, val á kennsluaðferðum,
úthlutun á fjármagni og til að
hámarka námsárangur.
Gallarnir:
„Þótt gervigreindin lofi góðu og
gefi góð fyrirheit ber einnig á
áskorunum, eins og hvað varðar
persónuvernd og þörf á kennara-
menntun. Þá er hætta á því að
fordóma og hlutdrægni gæti hjá
gervigreindinni. Þessar áskoranir
þurfa stjórnvöld og skólasamfé-
lagið að takast á við með ábyrgum
hætti.“
Þar sem gervigreindin var
kannski heldur stuttorð um
mögulega galla í sínu fari ákvað
Skólavarðan að spyrja aðeins
nánar út í þá:
„Takk fyrir svarið. En hvað
með upplýsingaóreiðu, ritstuld
og gagnrýna hugsun, eru það
áhyggjuefni við notkun gervi-
greindar í skólum? Erum við viss
um að ungmenni geti greint rétt
frá röngu þegar kemur að marg-
slungnum og flóknum málum?“
Og mennið stóð ekki á
svörum:
„Áhyggjur þínar eru gildar og
krefjast vandlegrar skoðunar.“ Já,
þakka þér fyrir.
 X Upplýsingaóreiða og rangar
upplýsingar: Gervigreind í skól-
um verður að byggjast á réttum
og uppfærðum upplýsingum
hverju sinni. Hættan á að villur,
úreltar og rangar eða hlutdrægar
upplýsingar komist í umferð, með
tilheyrandi áhrifum á skilning
nemenda, er til staðar. Því þyrftu
skólar reglulega að endurskoða og
ritskoða efnið sem gervigreindin
byggir á og nýtir. Þá ætti að hvetja
nemendur til að beita gagnrýnni
hugsun; spyrja spurninga og
sannreyna upplýsingar.
 X Gagnrýnin hugsun: Ofurá-
hersla á notkun gervigreindar í
námi gæti dregið úr líkunum á
því að nemendur þjálfi með sér
hæfileikann til beitingar gagn-
rýnnar hugsunar og þar með verði
erfiðara fyrir þá að leysa sjálfstætt
vandamál. Því þurfa kennarar að
finna gott jafnvægi á milli notkun-
ar hefðbundinna kennsluaðferða
og gervigreindar. Þá er mikilvægt
að kennarar hvetji nemendur til
þess að beita gagnrýnni hugsun
og kenni þeim stafrænt læsi, að
greina og meta upplýsingar hverju
sinni. Þar leika foreldrar einnig
stórt hlutverk.
 X Ritstuldur: Gervigreindarfor-
rit, sem sum geta sett saman texta,
leyst verkefni og skrifað ritgerðir
á augabragði, geta aukið líkurnar
á og auðveldað ritstuld. Því þurfa
skólar að styðjast við forrit sem
geta greint ritstuld og leggja
áherslu á notkun frumheimilda,
tilvísanir og fræðileg heilindi.
Setja ætti siðfræði og umfjöllun
um ábyrga notkun gervigreindar
og tækni í námskrá.
Komið til að vera
Sama hvað hverjum kann að
finnast virðast tækninýjungarnar
komnar til að vera. Maðurinn
býr tæknina til og hún er því háð
mörgum af sömu takmörkunum
og við. Því skiptir kannski mestu
máli núna að finna út – ekki
hvort – heldur hvernig hún nýtist
best innan skólastofunnar. Hver
veit nema að með samvinnu, virku
samtali og endurgjöf, ábyrgð og
gagnrýnni hugsun að hér sé komið
öflugt námstæki, sem samhliða
hefðbundnum kennsluaðferðum,
geti bylt menntun til hins betra.
En dæmi nú hver lesandi
fyrir sig.
HEIMILDIR:
Hjálmtýr Hafsteinsson. „Hver var Alan Turing og hvert var framlag hans til
tölvunarfræðinnar?“ Vísindavefurinn, 11. mars 2011. Sótt 8. nóvember
2023. http://visindavefur.is/svar.php?id=58605
Þórarinn Jónmundsson. „Gervigreind: Sjálflærandi forrit og áhrif þeirra á
Solow líkanið“ BA-ritgerð, Skemman, 8. Maí 2017. Sótt 8. nóvember
2023.
http://hdl.handle.net/1946/27200
Nýjungum, eins og
nú spjallmenninu
ChatGBT, fylgja
ósjaldan áhyggj­
ur, enda áhrifin á
nám og kennslu
enn ófyrirséð. En
er ástæða til að
óttast?