Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Qupperneq 50

48 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Hæfni er flókið fyrirbæri og felur í sér færni, þekkingu, hegðun
og ákveðna eiginleika sem nauðsynlegir eru til almennra starfa
(Spencer og Spencer, 1993). Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO,
2016) hefur skilgreint kjarnahæfni hjúkrunarkennara sem hæfni
í klínísku hjúkrunarstarfi, kennslufræði, samskiptum, samstarfi,
eftirliti og mati, stjórnun og stafrænni tækni. Þá þurfa þeir að hafa
þekkingu á kenningum um nám og kennslu, á námsskrárgerð
og innleiðingu námsskrár, reynslu af rannsóknum og búa yfir
siðlegum grunngildum og fagmennsku.
Áhyggjum af skorti á menntuðum hjúkrunarkennurum hefur
verið lýst (Ryan og McAllister, 2021) og sá skortur jafnvel talinn
takmarkandi þáttur í fjölgun hjúkrunarfræðinga (American
Association of Colleges of Nursing [AACN], 2022). Klínískir
kennarar hafa iðulega enga formlega menntun eða þjálfun í
klínískri leiðsögn (Ryan og McAllister, 2021). Rannsóknir á hæfni
þeirra eru fátíðar. Meðan sumar rannsóknir sýna að klínískir
kennarar upplifa óöryggi og takmarkaða hæfni í hlutverki sínu
(Ryan og McAllister, 2021) sýna aðrar að þeir meta hæfni sína til
að leiðbeina nemendum góða eða mjög góða (Kaarlela o.fl., 2022;
Salminen o.fl., 2013). Nemendur hafa einnig metið hæfni kennara
sinna góða en þó minni en kennararnir gera sjálfir (Salminen
o.fl., 2013). Samanburður á mati hjúkrunarfræðinemenda í sex
Evrópulöndum sýndi að nemendur frá Íslandi og Írlandi mátu
hæfni kennara sinna hærri en nemendur frá Finnlandi, Þýskalandi,
Litháen og Spáni (Salminen o.fl., 2021).
Klínísk hæfni nemenda í hjúkrunarfræði við útskrift hefur verið
til skoðunar undanfarið. Ljóst er að fjölmargir þættir hafa áhrif á
hvort nemendur nái þeim hæfniviðmiðum sem sett hafa verið fyrir
nám þeirra; má þar nefna námsumhverfi, námstækifæri í klínísku
námi, leiðsögn og fleira. Ýmsum erfiðleikum er bundið að meta
klíníska hæfni á vettvangi, þar sem viðvera kennara/matsaðila
getur aukið streitu nemanda, klínískur vettvangur nemenda er
mismunandi sem gerir endanlegt mat á hæfni erfitt (Immonen
o.fl., 2019). Litlar upplýsingar liggja fyrir hér á landi um hvaða áhrif
námsumhverfi nemenda s.s. aðstæður á deild og hæfni klínískra
kennara hafa á hæfni hjúkrunarnemenda. Því er mikilvægt að rýna
nánar í þá þætti.
Því hafa rannsakendur látið nemendur sjálfa meta hæfni sína.
Evrópskir útskriftarnemendur hafa almennt metið hæfni sína
sem fremur góða (Forsman o.fl., 2020; Kajander-Unkuri o.fl., 2021;
Kiekkas o.fl., 2019). Mismunandi er þó eftir löndum hversu mikla
þeir meta hæfni sína á mismunandi hæfniþáttum (Kajander-Unkuri
o.fl., 2021). Algengast er að mat á hæfni nemenda á klínískum
vettvangi horfi til klínískrar færni, samskipta, siðfræðilegra
ákvarðana, samvinnu og gagnrýninnar hugsunar (Immonen o.fl.,
2019).
Heilbrigðisþjónusta er í eðli sínu siðferðileg eins og endurspeglast
í siðareglum heilbrigðisstétta. Í siðareglum hjúkrunarfræðinga
segir: „Hjúkrunarfræðingur er málsvari skjólstæðings og stendur
vörð um reisn hans og rétt og stuðlar að því að komið sé
fram af virðingu og heiðarleika. Hjúkrunarfræðingur stendur
vörð um sjálfsákvörðunarrétt skjólstæðings og rétt til bestu
mögulegrar þjónustu á hverjum tíma“ (Siðaráð Félags íslenskra
hjúkrunarfræðinga, 2015, 2. grein Hjúkrunarfræðingur og
skjólstæðingur). Siðferðisstyrkur (e. moral courage) er hæfni
hjúkrunarfræðingsins til þess að rökstyðja og verja siðareglur
hjúkrunarfræðinga og breyta í samræmi við þær, þrátt fyrir að
það geti haft fyrirsjáanlegar eða raunverulegar neikvæðar
afleiðingar í för með sér. Siðferðisnæmi (e. moral sensitivity)
er geta til að koma auga á aðstæður er varða siðferði og er það
forsenda siðferðisstyrks (Koskinen o.fl., 2021). Siðferðisstyrkur
leiðir af sér persónulegan og faglegan þroska, valdeflingu og
yfirvegun sem birtist sem fagmennska í hjúkrun og styður við
frama hjúkrunarfræðinga, fagþróun og vinnuumhverfi (Koskinen
o.fl., 2021). Siðferðisstyrkur íslenskra hjúkrunarfræðinemenda
hefur ekki verið kannaður áður en færa má rök fyrir því að hann
verði til með samspili náms og klínískrar reynslu. Sú reynsla
fæst bæði með því að starfa við hjúkrun en mjög algengt er að
nemendur starfi við aðhlynningu samhliða hjúkrunarnáminu auk
þess sem þeir öðlast reynslu í klíníska náminu. Áhersla er lögð
á kennslu í siðfræði og álitamálum sem snerta siðferðisstyrk í
hjúkrunarnáminu, jafnt í sérnámskeiðum, auk þess sem því er
fléttað inn í kennsluna víða.
Rannsóknin sem hér er greint frá er hluti af stærri rannsókn
(ProComp-Nurse) sem fór fram í sex Evrópulöndum: Íslandi,
Finnlandi, Þýskalandi, Írlandi, Litháen og á Spáni. Meginmarkmið
hennar er að skoða og bera saman á milli landa hæfni útskriftar-
nemenda í hjúkrun og aftur ári eftir útskrift. Í þessari úrvinnslu er
hæfni íslensku nemendanna skoðuð ítarlega. Markmið greiningar-
innar sem hér er sett fram eru að:
a) Lýsa sjálfmetinni hæfni ásamt siðferðilegri hæfni og
siðferðisstyrk íslenskra hjúkrunarfræðinemenda í síðustu
klínísku námsdvöl og ári eftir útskrift.
b) Lýsa mati íslenskra hjúkrunarfræðinemenda í síðustu
klínísku námsdvöl á námsumhverfi sínu.
c) Skoða samband hæfni íslenskra hjúkrunarfræðinemenda
í síðustu klínísku námsdvöl við bakgrunn, siðferðilega
hæfni, siðferðisstyrk og námsumhverfi.
Hæfni hjúkrunarfræðinemenda á lokaári og ári eftir útskrift
Tafla 1. Lágmarkshæfni sem hjúkrunarfræðinemendur
skulu búa yfir við útskrift samkvæmt Evróputilskipan
2013/55/EU
Formlegur vitnisburður um menntun og hæfi til að starfa sem hjúkrunar-
fræðingur í almennri hjúkrun skal færa sönnur á því að hlutaðeigandi fagaðili
sé fær um að sinna eftirtöldum hæfniþáttum óháð því hvort menntunin hefur
farið fram í háskóla, stofnun á sambærilegu æðra námsstigi, starfsmennta-
skóla eða starfsmenntabraut í hjúkrun.
A. Hæfni til að framkvæma sjálfstæða greiningu á hjúkrunarþörf með því að
beita gildandi fræðilegri og klínískri þekkingu sem og að gera áætlanir, skipu-
leggja og stjórna hjúkrun sjúklinga á grundvelli þeirrar þekkingar og færni sem
aflað hefur verið skv. liðum (a), (b) og (c) í 6. málsgrein.
B. Hæfni til að vinna með aðilum annarra starfsstétta innan heilbrigðiskerfisins,
þ.m.t. sinna verklegri þjálfun heilbrigðisstarfsfólks á grundvelli þeirrar þekkingar
og færni sem aflað hefur verið skv. liðum (d) og (e) í 6. málsgrein.
C. Hæfni til að gera einstaklingum, fjölskyldum og hópum kleift að leggja stund
á heilbrigt líferni og sjálfsumönnun á grundvelli þeirrar þekkingar og færni sem
aflað hefur verið skv. liðum (a) og (b) í 6. málsgrein.
D. Hæfni til að hafa frumkvæði að aðgerðum sem stuðla að verndun lífs, sem og
grípa til aðgerða í kjölfar hættuástands og stóráfalla.
E. Hæfni til að veita einstaklingum sem þurfa á umönnun að halda og aðstand-
endum þeirra sjálfstæða ráðgjöf, fræðslu og stuðning.
F. Hæfni til að tryggja og meta gæði hjúkrunar.
G. Hæfni til skilvirkra og faglegra samskipta og samstarfs við aðila annarra
starfsstétta innan heilbrigðiskerfisins.
H. Hæfni til að greina gæði hjúkrunar í þeim tilgangi að bæta eigin fagmennsku
sem almennur hjúkrunarfræðingur.
Heimild: https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.
do?uri=OJ:L:2013:354:0132:0170:en:PDF. Directive 2013/55/EU of the European
Parliament and of the Council of 20 November 2013 amending Directive 2005/36/EC
on the recognition of professional qualifications and Regulation (EU) No 1024/2012 on
administrative cooperation through the Internal Market Information System.