Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 99

97
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Það er eðlilegt að tala
um offitu en það er
ekki sama hvernig
það er gert
Reynsla einstaklinga
með offitu af
heilbrigðiskerfinu
INNGANGUR
Algengi offitu í heiminum hefur farið hraðvaxandi síðustu áratugi (World Health Organization
[WHO], 2022). Offita er algengari í efnameiri löndum heimsins (OECD, 2017). Fullorðnum
Íslendingum með offitu hefur farið fjölgandi og var hlutfallið komið upp í 27,4% árið 2022
(Embætti landlæknis, e.d.).
Offita er flókinn, langvinnur sjúkdómur sem stafar af mörgum mismunandi þáttum, s.s.
erfðum, líf- og lífeðlisfræðilegum áhrifum, s.s. hormónum og/eða lyfjanotkun, félagsþáttum
og umhverfisáhrifum (Obesity Canada, e.d.; WHO, 2022). Offita er skilgreind sem óeðlilegt
eða umfram fitumagn sem eykur líkur á heilsufarsvandamálum. Miðað er við að fólk sé með
líkamsþyngdarstuðul >30 kg/m2 (WHO, 2023). Offita er m.a. metin út frá líkamsþyngdarstuðli,
mittismáli og færniskerðingu (WHO, 2022).
Reynsla einstaklinga með offitu af notkun heilbrigðiskerfisins hefur verið nokkuð rannsökuð.
Fræðileg samantekt Farrell o.fl. (2021), á 32 greinum um upplifun skjólstæðinga með offitu
um allan heim, sýndi að algengt var að þessi hópur fólks væri óánægður með heilbrigðiskerfið
og heilbrigðisstarfsfólk. Fólk lýsti neikvæðri reynslu eins og virðingarleysi og lítilli samúð
heilbrigðisstarfsfólks, dónalegum athugasemdum og ófullnægjandi heilbrigðisþjónustu.
Skjólstæðingar óskuðu jafnframt eftir því að fá viðeigandi þjónustu, samkennd, skilning og
að vera viðurkenndir sem einstaklingar. Margir upplifðu þunglyndi, streitu, lélega sjálfsmynd
og andlega vanlíðan þegar þjónustan var ekki viðeigandi. Skjólstæðingarnir töluðu einnig
um þyngdarfordóma heilbrigðisstarfsfólks og ótta sinn við óviðeigandi þjónustu sem yllu
því að þeir einangruðu sig. Niðurstöður þversniðsrannsóknar Sobczak o.fl. (2020), á 621
pólskum einstaklingi með offitu, gáfu til kynna að þeir hefðu fengið verri heilbrigðisþjónustu
en aðrir. Um 83% skjólstæðinga nefndu óviðeigandi eða óþægilegar athugasemdir og að
þeir hefðu upplifað að heilbrigðisstarfsfólk hefði minni áhuga á að veita þeim meðhöndlun
en fólki í kjörþyngd. Skjólstæðingar nefndu oftast særandi athugasemdir og hegðun (81%).
Af þátttakendum í rannsókninni höfðu 77% upplifað að rætt væri um þyngd á faglegan
máta og um helmingur þátttakenda nefndi að hann hefði upplifað stuðning, umhyggju og
skilning frá heilbrigðisstarfsfólki. Niðurstöður þversniðsrannsóknar Rodriguez o.fl. (2020)
á 501 barnshafandi konu í yfirþyngd í Bandaríkjunum voru sambærilegar. Þær upplifðu
heilbrigðisþjónustuna almennt góða en þó töluðu 20% um þyngdarfordóma eða neikvæð
viðhorf, særandi eða óviðeigandi athugasemdir og neikvæðar spár um framgang heilbrigðrar
meðgöngu og fæðingar. Eftir því sem þátttakendur voru þyngri varð upplifun þeirra af
þjónustunni neikvæðari, þeir leituðu sér síður aðstoðar eða skiptu um þjónustuveitanda
(Mensinger o.fl., 2018; Phelan o.fl., 2022). Niðurstöður eigindlegrar rannsóknar Conz o.fl.
Höfundar
UNNUR GUÐJÓNSDÓTTIR
Heilsugæsla höfuðborgarsvæðisins,
Hjúkrunarfræðideild Háskólans á Akureyri
ÁRÚN KRISTÍN SIGURÐARDÓTTIR
Hjúkrunarfræðideild Háskólans á Akureyri
Deild mennta- og vísinda á Sjúkrahúsinu
á Akureyri