Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 61

59
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Gæði kennslu um
kynheilbrigði að mati
framhaldsskólanema
á Íslandi:
Þversniðsrannsókn
INNGANGUR
Kennsla um kynheilbrigði veitir börnum og unglingum mikilvæg verkfæri til að lifa heilbrigðu
kynlífi sem felst í því að taka upplýstar ákvarðanir um kynhegðun sína og bera ábyrgð á
kynheilbrigði sínu og annarra (Goldfarb og Lieberman, 2021; Reis o.fl., 2011; Sóley S. Bender,
2012). Markmið hennar er að auka þekkingu unglinga, móta og efla viðhorf þeirra og færni.
Kennslan þarf að byggja á fjölbreyttu og gagnreyndu námsefni og kennarinn þarf að vera
menntaður eða þjálfaður á sviði kynheilbrigðis. Jafnframt á kennsla að vera gagnvirk og
með fjölbreyttum kennsluaðferðum, til að mynda fyrirlestrum, umræðum, verkefna- og
hópavinnu (UNESCO, 2018; WHO og BZgA, 2010).
Rannsóknir hafa lengi sýnt fram á gagnsemi kennslu um kynheilbrigði þá sérstaklega varðandi
áhættukynhegðun, til dæmis í ábyrgari ákvörðunum sem sjá má í seinkun á fyrstu samförum,
aukinni notkun getnaðarvarna og færri tilfellum kynsjúkdóma (Jaramillo o.fl., 2017; Mueller
o.fl., 2008; Reis o.fl., 2011). Síðustu áratugi hafa bæði rannsóknir á því sviði og námsefni verið
að miklu leyti um áhættukynhegðun og frjósemisheilbrigði, þar sem kynhegðun unglinga
er oft talin neikvæð eða vandræðahegðun sem geti haft neikvæðar afleiðingar (Anderson,
2013; Kågesten og Reeuwijk, 2021). Kynheilbrigði unglinga snýst þó ekki einungis um að
koma í veg fyrir áhættukynhegðun og hefur umræðan á seinni árum orðið jákvæðari. Vaxandi
áhersla hefur verið lögð á kynferðislega vellíðan, ánægjulegt kynlíf og tilfinningalega og
félagslega færni sem viðkemur kynheilbrigði (Kågesten og Reeuwijk, 2021; Mitchell o.fl.,
2021). Þar með eru jákvæðar og ánægjulegar hliðar kynheilbrigðis að fá meiri hljómgrunn
og aukin áhersla er til dæmis lögð á mikilvægi sjálfstrausts og kynferðislegrar sjálfsvirðingar
(Anderson, 2013). Kynferðisleg sjálfsvirðing (e. sexual self-esteem) vísar til þess sjálfstrausts
og vellíðanar einstaklingsins sem kynveru og hæfni hans til samskipta um kynheilbrigðismál
(Anderson, 2013). Rannsóknir hafa bent á mikilvægi kynferðislegrar sjálfsvirðingar, til dæmis
í tengslum við kynferðislega ánægju (Anderson, 2013; Ménard og Offman, 2009; Peixoto o.fl.,
2018). Rannsókn Ménard og Offman (2009) sýndi meðal annars fram á tengsl milli sterkari
kynferðislegrar sjálfsvirðingar og meiri kynferðislegrar ánægju í samböndum þátttakenda
sinna. Í fræðilegri samantekt Anderson (2013) gáfu niðurstöður til kynna að aukin þekking á
eigin kynverund og sterkari kynferðisleg sjálfsvirðing hefði jákvæð áhrif á lífsgæði fólks sem
sjá mátti til dæmis í auknum samskiptum milli maka, minni kvíða og aukinni kynferðislegri
ánægju. Þá kom einnig fram að kennsla um kynheilbrigði með áherslu á jákvæðar hliðar
kynverundar hafði jákvæð áhrif á smokkanotkun (Anderson, 2013).
Þrátt fyrir mikla forvitni barna og unglinga um kynhegðun ásamt sterkum skoðunum þeirra á
fyrirkomulagi kennslu um kynheilbrigði, þá sýna erlendar rannsóknir að sjaldan er tekið tillit
til viðhorfa þeirra við mótun hennar (Bauer o.fl., 2020; Corcoran o.fl., 2020; Harris o.fl., 2021).
Bæði Alþjóðaheilbrigðistofnunin og Miðstöð um kynfræðslu í Evrópu benda á að með því að
virða þarfir og óskir unglinga væri hægt að auka gæði kennslunnar (WHO og BZgA, 2010).
Hér á landi hefur hins vegar lítið verið rannsakað hvernig íslenskir unglingar vilja að kennslu
um kynheilbrigði sé háttað (Sóley S. Bender og Álfheiður Freyja Friðbjarnardóttir, 2015).
Miðað við nýlegar eigindlegar íslenskar rannsóknir virðist ekki vera komið nægilega til móts
við fræðsluþarfir unglinga (Kolbrún Hrund Sigurgeirsdóttir o.fl., 2019; Lóa Guðrún Gísladóttir
Höfundar
HELGA SIGFÚSDÓTTIR
doktorsnemi
SÓLEY S. BENDER1
prófessor emerita
GUÐNÝ BERGÞÓRA TRYGGVADÓTTIR2
verkefnastjóri
1Hjúkrunar- og ljósmóðurfræðideild
Háskóla Íslands
2Félagsvísindastofnun,
Háskóli Íslands