Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 89

87
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Tímalengd föstu
og undirbúningur
aðgerðar hjá 67 ára
og eldri á Landspítala
vegna mjaðmabrots:
Lýsandi afturvirk
rannsókn
INNGANGUR
Fasta fyrir skurðaðgerð er nauðsynleg til að tryggja öryggi sjúklinga í aðgerð og fyrirbyggja
ásvelgingu (Fawcett og Thomas, 2019). Þær reglur sem unnið hefur verið eftir sl. 22 ár fela
í sér að fasta skuli í 8 klukkustundir (klst.) á þunga fasta fæðu, 6 klst. á fasta fæðu, 4 klst.
á brjóstamjólk og 2 klst. á tæra drykki (Sweitzer, 2017). Mantran fasta frá miðnætti hefur
verið lífseig og hafa rannsóknir sýnt að fasta sé allt of löng og hefur fengið heitið „hinn hljóði
faraldur“ (e. silent epidemic) (El-Sharkaway o.fl., 2021; Williams o.fl., 2019). Í rannsókn Van
Noorts o.fl. (2021) sem gerð var á tveimur hollenskum sjúkrahúsum var gerður samanburður
á föstu sjúklinga fyrir aðgerð með 10 ára millibili, árin 2009 og 2019. Úrtökin voru jafnstór,
niðurstöðurnar sýndu að fasta var of löng hjá 90,3% á fasta fæðu og 67,8% á tæra drykki
og var meðaltími föstu þrisvar sinnum lengri en ráðlagt er. Enginn marktækur munur var
á lengd föstu á þessu 10 ára tímabili. Á Landspítala var farið í átak að kynna föstureglur á
árunum 2009–2010 og ári síðar var gerð rannsókn (Brynja Ingadóttir o.fl., 2016) til að kanna
lengd föstu og leiðbeiningar til sjúklinga. Niðurstöður voru að einungis 27% fengu réttar
leiðbeiningar.
Þær neikvæðu afleiðingar sem lengd föstu hefur eru einstaklingsbundnar en þorsti, hungur,
eirðarleysi, þreyta, ógleði, uppköst, slappleiki, vöðvarýrnun, lækkun á blóðþrýstingi, aukið
insúlínviðnám, höfuðverkur og kvíði eru algeng. Þegar líkamleg og andleg streita tengd
skurðaðgerð bætist við eykst álag á hjarta og lungu (McCormick o.fl., 2020). Þetta getur
aukið efnaskiptahraða og gengið á sykurbirgðir líkamans með tilheyrandi niðurbroti á
vöðvaprótínum (McCormick o.fl., 2020). Því er mikilvægt að sjúklingar fái næga næringu eins
lengi og leyfilegt er . Áhersla hefur verið lögð á að nota kolvetnaríka drykki fyrir aðgerðir og
kom danski læknirinn Kehlet fyrstur fram með flýtibatameðferð (e. enhanced recovery). Hafa
rannsóknir sýnt að drykkirnir geti aukið vellíðan, dregið úr hungri og þorsta, flýtt fyrir eðli-
legri þarmastarfsemi og þannig stytt sjúkrahúslegu og dregið úr fylgikvillum skurðaðgerða
(Leger o.fl., 2020; Panjlar o.fl., 2021).
Upp úr fimmtugu fer að bera á líkamlegum breytingum í flestum líffærakerfum einstaklings,
fitumassi eykst, rýrnun verður á vöðvum, minnkað hlutfall vökva í líkamanum og almennt
minni orkuþörf (Dent o.fl., 2019). Með hækkandi aldri eykst hrumleiki (e. frailty). Hrumleiki
er aldurstengt ástand þar sem versnandi lífeðlisfræðileg geta verður í flestum líffærakerfum
og minnkuð hæfni líkamans til að takast á við veikindi. Með aldrinum dregur úr hungur- og
þorstatilfinningu og þolir eldra fólk verr að vera lengi fastandi en þeir sem yngri eru. Ef vits-
munaleg skerðing er einnig til staðar getur mögulega komið fram skortur á frumkvæði að
bera sig eftir því að drekka sem getur haft áhrif á vökva og næringarinntekt (Dent o.fl., 2019).
Höfundar
ÞURÍÐUR GEIRSDÓTTIR
Landspítali
ÁRÚN KRISTÍN SIGURÐARDÓTTIR
Sjúkrahúsið á Akureyri
Háskólinn á Akureyri
LÁRA BORG ÁSMUNDSDÓTTIR
Landspítali, Háskóli Íslands