Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 101

99
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Siðfræði
Vísindasiðanefnd veitti leyfi fyrir rannsókninni (VSN-21-220).
Þátttakendur fengu skriflegt kynningarbréf um rannsóknina og
skrifuðu undir upplýst samþykki áður en viðtölin hófust. Til að
tryggja nafnleynd var hverjum þátttakanda gefið rannsóknarnafn
og nöfnum og staðháttum breytt.
Niðurstöður
Yfirþemað Það er eðlilegt að tala um offitu en það er ekki sama
hvernig það er gert er lýsandi fyrir upplifun þátttakenda. Reynsla
þeirra var að mestu sambærileg. Flestir þátttakendur voru með
langa reynslu af samskiptum við heilbrigðisstarfsfólk sem hafði
áhrif á upplifun þeirra. Allir höfðu bæði jákvæða og neikvæða
reynslu af samskiptum við fagfólk heilbrigðiskerfisins. Þeim
fannst eðlilegt að heilbrigðisstarfsfólk talaði um offitu við þá,
því þeir vissu að offita er óheilbrigt ástand fyrir líkamann. Hins
vegar er ekki sama hvernig það er gert. Greind voru þrjú þemu og
fjögur undirþemu (sjá mynd 1).
Aðgát skal höfð í nærveru sálar
Þemað tengist faglegum samskiptum og viðhorfum heilbrigðis-
starfsmanna til einstaklinga með offitu. Almennt töldu þátt-
takendur heilbrigðisstarfsfólk vinna gott starf en þeir lýstu því að
of margt þeirra gerði það ekki. Þyngdin hafði áhrif á samskiptin
og þátttakendur töldu sig fá betri þjónustu þegar þeir höfðu lést
eftir efnaskiptaaðgerðir. Undirþemun eru Hlustun og Framkoma
gagnvart skjólstæðingum.
Hlustun
Þátttakendum þótti það, að hlustað væri á þá, einn mikilvægasti
þátturinn í heilbrigðisþjónustunni. Þeir lýstu því að upp á þetta
vantaði hjá mörgu heilbrigðisstarfsfólki. Sumt heilbrigðisstarfsfólk
áliti þyngdina orsök alls sem hrjáði þau, s.s. langvarandi kvefs,
sýkinga, einkenna eftir byltu o.fl., og hvorki hlustuðu né tækju tillit
til erindis þeirra og heilsufars. Þeim fannst setningar eins og „farðu
heim, grenntu þig og komdu svo aftur og talaðu við mig“ (Karen) of
algengar. Þess vegna fannst þeim þeir ekki fá úrlausn sinna mála
og upplifðu fordóma í heilbrigðiskerfinu. Karen fannst aftur á móti
frábært þegar læknir „... hlustaði, spurði mig nánar út úr og sýndi
þannig framkomu að mér leið eins og að henni væri ekki sama um
mig. Hún hafði áhuga og kom með ábendingar.“ Og Andrea sagði:
Það var alveg sama hvenær ég hitti lækninn, hún setti alltaf upp
sérstakan svip og sagði: „Ég þarf ekkert að segja við þig, þú veist
alveg hvað þarf að gera.“ Ég hefði getað verið með hægra augað
í hendinni og það hefði bara verið af því að ég var of feit.
Framkoma gagnvart skjólstæðingum
Það skipti máli að þátttakendum væri sýndur áhugi, virðing og
umburðarlyndi í stað þess að upplifa að þeir væru dæmdir fyrir
þyngdina. Þeir sögðu mikilvægt að litið væri á þá sem manneskjur.
Mikilvægt væri að finna heilbrigðisstarfsfólk með góða og faglega
framkomu. „Læknirinn tók mark á því sem ég var að segja og horfði
ekki á hvað ég var þungur. Ég upplifði ekki að ég væri feitur hjá
honum“ (Daníel).
Margir sögðust hafa upplifað að vera dæmdir um leið og þeir
kæmu inn til heilbrigðisstarfsfólks og upplifðu þá áhuga- og
virðingarleysi. Þeir kvörtuðu undan því að hafa lent í ónærgætnu
tali, athugasemdum og framkomu af hálfu heilbrigðisstarfsfólks.
Flestir höfðu fengið athugasemdir um holdafar, lífsstíl eða gert
hafði verið ráð fyrir að þeir glímdu við fylgikvilla offitu. Þátt-
takendum fannst ganga betur að vinna með heilbrigðisstarfsfólki
með jákvætt viðmót og sem sýndi þeim virðingu. Góð framkoma
heilbrigðisstarfsfólks leiddi til þess að þátttakendur upplifðu
að þeir fengju góðar upplýsingar, stuðning og ábendingar um
leiðir til úrbóta. Inga sagði: „... hægt að nálgast feita manneskju
á manneskjulegan hátt. Þú þarft ekki að koma með einhvern skít.“
Heilbrigðisþjónusta sem grípur alla
Þátttakendur sögðu þjónustuna þurfa að vera aðgengilega og
töldu of fátt heilbrigðisstarfsfólk sinna fólki með offitu. Erfitt væri
að finna þjónustuna, fá úrræði væru í boði og bið eftir meðferðum
löng. Fáum hafði verið vísað áfram í sérhæfða þjónustu. Nokkrir
Tafla 2. Dæmi um gagnagreiningu. Gögnin voru flokkuð
í merkingareiningar, samþjappaðar merkingareiningar,
kóðuð og flokkuð í undirþemu og þemu skv. leið-
beiningum Graneheim og Lundman (2004)
Yfirþema: Það er eðlilegt að tala um offitu en það
er ekki sama hvernig það er gert
Merkingagreining
Samþjöppuð
merkingar-
eining
Kóðun Undir-
þema Þema
Svo kem ég til
[læknis]. Hún setur
mig í alls konar próf.
Ég kem aftur til
hennar daginn eftir
og hún segir: Björg
mín, veistu að þú
ert að drepa þig úr
næringarskorti. Ég
trúði henni ekki.
„Frábært, enn ein
með fordóma“. En þá
var ég bara ekki með
neitt járn í blóðinu
(Björg)
Eftir alls
kyns próf var
Björgu bent á
að hún væri
með
næringar-
skort. Skildi
það sem
fordóma
en var með
járnskort.
Mis-
skilningur
vegna fyrri
reynslu.
Viðkvæmni
og virðingar-
leysi.
Að horfast
í augu
við eigin
styrk-
leika og
takmark-
anir.
Ég er bara að bíða
eftir að maðurinn
sem að tók mig
síðast hafi samband
(Einar). Bara hringja
aftur af því að maður
þarf stundum líka að
leggja sig eftir þessu
sko (Diljá) ... Maður
þarf náttúrlega líka
að vera móttæki-
legur fyrir því sem
er verið að reyna að
ráðleggja manni.
Maður er sinnar eigin
gæfu smiður. Þú
verður að leggja þitt
af mörkum, ábyrgðin
er ekki bara heil-
brigðisstarfsfólksins.
Ef að manni eru gefin
einhver tæki og tól
verður maður að vera
tilbúinn að taka þau
og nota (Birta).
Sumir bíða
eftir að fá
þjónustuna
til sín en
hver og einn
þarf líka að
hugsa um
sjálfan sig og
sækjast eftir
nauðsynlegri
þjónustu.
Mikil-
vægt að
sækjast líka
sjálfur eftir
þjónustu.
Vinna með
þyngdar-
stjórnun.
Það er eðlilegt að tala um o itu
en það er ekki sama hvernig það er gert
Aðgát skal höfð
í nærveru sálar
Að horfast í augu við eigin
styrkleika og takmatakanir
Heilbrigðiskerfi
sem grípur alla
Framkoma gagnvart
skjólstæðingnum
Hlustun Viðkvæmni
og virðingarleysi
Vinna með
þyngdarstjórnun
Mynd 1. Greiningarlíkanið skiptist í yfirþemað „Það er eðlilegt að tala um offitu en það er
ekki sama hvernig það er gert“, þrjú þemu og fjögur undirþemu.