Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 102

100 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
lýstu því að hafa þurft að biðja um eða jafnvel berjast fyrir því að
komast í meðferð við offitu og þátttakendur töluðu um mikilvægi
þverfaglegrar heilbrigðisþjónustu.
Flestum fannst heilbrigðiskerfið vanmáttugt að takast á við
sjúkdóminn offitu og töluðu um að þekkingu skorti á sjúkdómnum,
meðhöndlun væri ekki fullnægjandi og úrræðin of fá. Þeir gerðu sér
grein fyrir að þyngdin hefði áhrif á heilsufar þeirra. Mikilvægt væri
að meðhöndla offitu, fylgisjúkdóma hennar og aðra sjúkdóma.
Karen sagði: „Enginn hefur frætt mig um hvernig ég geti lést.“
Algengt var að þátttakendur fengju upplýsingar um að þeir ættu
að hreyfa sig meira og borða minna eða að létta sig. Daníel var
heilsuhraustur. Hann veiktist árið 2020 og leitaði á sjúkrahús.
Hann var skoðaður en þrátt fyrir alvarleg einkenni var horft á
þyngdina og hann sendur heim. „Þetta var hræðilegt. Fyrst það
fannst ekkert að mér í blóðprufum þá var ég bara of feitur og sendur
heim. Einn sagði það orðrétt. Ég þurfti alltaf að vera að koma aftur
og aftur með sjúkrabíl.“ Ari datt úr stiga. Niðurstaða skoðunar var
að „... lappirnar eru hættar að bera þig. Þú verður bara að létta þig.“
Honum var neitað um verkjalyf og frekari meðhöndlun en hann
var með klemmda taug og brjóskáverka.
Mörgum hafði verið neitað um meðferðir eða aðgerðir sökum
þyngdar. Ingunn sagði: „Það átti að svæfa mig eftir korter. Þá kom
læknirinn og henti mér út því honum fannst ég allt of feit.“ Andrea
sagði frá neikvæðu viðmóti ljósmóður sem kynnti úrræði sem
væru í boði en bætti alltaf við „nei, þú ert náttúrlega of feit svo það
gengur ekki.“ Önnur ljósmóðir sem hún hitti sá ekkert að því að
hún nýtti sér þessa þjónustu.
Þátttakendur bentu á að auk úrræða vantaði utanumhald,
hvatningu, stuðning og eftirfylgd. Þeir sem fengu viðeigandi
úrræði eða meðferðir voru ánægðir, jafnvel þótt meðferðin skilaði
ekki alltaf þyngdartapi.
Þátttakendur sögðu sumt heilbrigðisstarfsfólk vera með fordóma
gegn efnaskiptaaðgerðum. Þá fannst þátttakendum vanta betri
undirbúning fyrir efnaskiptaaðgerðir og langtímaeftirfylgni. Þeir
óttuðust hve margir þyngdust aftur eftir aðgerðirnar.
Þátttakendur ræddu það sem þeim þótti ábótavant við búnað
í heilbrigðiskerfinu. Svo heilbrigðisþjónustan grípi alla þarf
búnaðurinn að vera nægilega stór og sterkbyggður þannig að
allir geti nýtt hann. Algengt var að það vantaði stórar mansettur
á blóðþrýstingsmæla sem þeim fannst sérstakt því það þarf oft að
mæla blóðþrýsting hjá einstaklingum með offitu. Þátttakendur
sögðu mikilvægt að vigtar væru hæfilega langt frá veggjum svo
þeir gætu nýtt þær en enginn hafði lent í að vigtin væri ekki gerð
fyrir þeirra þyngd. Upplifun þátttakenda var að það sé almennt
algengara í dag að búnaður sé nægilega stór og sterkbyggður svo
hann henti öllum.
Að horfast í augu við eigin styrkleika og takmarkanir
Þemað tengist tilfinningum og viðhorfum einstaklinganna til
sjálfra sín. Þátttakendurnir höfðu gert ítrekaðar tilraunir til að
léttast með misgóðum árangri og voru sammála um að offita
og óheilbrigt líferni fylgdust ekki alltaf að. Undirþemun eru
Viðkvæmni og virðingarleysi og Vinna með þyngdarstjórnun.
Viðkvæmni og virðingarleysi
Það skein í gegnum viðtölin að einstaklingarnir voru viðkvæmir
og næmir á viðmót heilbrigðisstarfsfólks. Þeir voru meðvitaðir
um þyngd sína og fannst óþarft að ræða alltaf þyngd og útlit. Þeir
sögðu faglegt tal um offitu mikilvægt en jafnframt vandasamt.
Að mati þátttakenda var það ekki tákn um fordóma að tala um
offitu. Þeir töldu minni hluta heilbrigðisstarfsfólks vera með
fordóma en það hefur „rosalega mikil áhrif. Mér finnst ekki for-
dómar þegar það er verið að benda manni á að það gæti verið
gott að léttast en það þarf að taka út viðhorfið að þetta sé
aumingjaskapur“ (Andrea).
Nokkrir þátttakenda töluðu um að vera með þyngdarfordóma í
eigin garð. Sumir létu þyngdina ekki trufla sig og tóku fullan þátt í
félagsstarfi. Aðrir lýstu því hvernig þeir skömmuðust sín fyrir útlit
sitt og drægju sig í hlé. Rúmlega sextug kona heyrði nýlega að
offita væri langvinnur sjúkdómur sem hún „ætti ekki sök á. Þetta
er í fyrsta skipti sem ég er hætt að skammast mín fyrir það hvað ég
er feit“ (Ingunn).
Öllum fannst erfitt að láta segja sér að létta sig og fá neikvætt
viðmót. Þeir sögðu að hægt væri að nálgast þá með nærgætni
þannig að þeim liði vel. Nokkrir þátttakenda lýstu vanlíðan sinni
gagnvart vigtun. Margir óttast þyngdaraukningu, vilja ekki fá hana
staðfesta og eru hræddir við viðbrögð fagfólks. Margir þátttakenda
stóðu ekki með sjálfum sér: „Þegar ég fer til lækna er ég eins og lítið
sætt lamb, ég þori ekki að segja neitt af því að ég vil ekki vera fyrir“
(Jóhanna).
Þátttakendur áttu það til að misskilja samskipti við heilbrigðis-
starfsfólk. Eftir rannsóknir hjá lækni var Björgu tjáð að hún væri
með næringarskort. „Fyrsta hugsun mín var að hún væri að gera
grín að mér af því að ég er svo feit. En þá var ég ekki með neitt járn
í blóðinu“. Barnshafandi konur, sem voru sendar í sykurþolspróf
eins og klínískar leiðbeiningar mæla með, töldu ljósmæður vera
að senda sig í rannsóknina vegna þyngdarfordóma en ekki vegna
klínískra leiðbeininga.
Nokkrir gengu á milli heilbrigðisstarfsfólks í leit að þjónustu eða
þeim sem hefði þekkingu á offitu. Aðrir gáfust upp við að leita
sér að heilbrigðisþjónustu. „Ég gat ekki meira. Andlega hliðin var
farin. Ég gat ekki látið fólk niðurlægja mig meira en ég gerði sjálf
þannig að ég steig til hliðar og bara fékkst við mín mál á hnefanum“
(Lára). Daníel var með líkamsþyngdarstuðul 48 kg/m2 og óskaði
eftir aðstoð við þyngdarstjórnun. Læknirinn tók illa í að aðstoða
hann. „Ég var mjög sár. Þarna var ég að opna mig í fyrsta skiptið
við einhvern annan en konuna mína og var laminn niður. Ég upplifði
mikla þyngdarfordóma.“ Hann leitaði sér ekki aðstoðar aftur fyrr
en hann veiktist alvarlega. Inga fór fyrst í leghálsskimun 40 ára þar
sem hún óttaðist neikvæða upplifun af þjónustunni. Þátttakendur
bentu einnig á að það geti verið alvarlegt að hætta að sækja sér
heilbrigðisþjónustu. Sumir létu ekki bjóða sér hvaða þjónustu sem
er, svöruðu fyrir sig, gengu út eða leituðu annað. Björg neitaði að
stíga á vigt: „Ég geri það bara næst þegar ég kem, ég ætla að vera
glöð þegar að ég fer.“ Inga sagði:
Ég er náttúrlega farin að standa meira með sjálfri mér, bara
byrsta mig þegar ég fæ skít. Ég sagði einu sinni: „Ha, er ég of feit?
Guð minn góður, ég er að fara að gráta.“ Manninum brá svo að
hann var bara stamandi. Af hverju gerði ég þetta ekki miklu fyrr?
Vinna með þyngdarstjórnun
Þátttakendur sögðu vinnu með þyngdarstjórnun vera samvinnu
þeirra og heilbrigðisstarfsfólks. Þeir þyrftu að vera tilbúnir
að bera sig eftir og þiggja aðstoðina. „Þú verður að leggja þitt
af mörkum. Maður er sinnar eigin gæfu smiður“ (Birta). Þeir sögðu
þyngdarstjórnun vera krefjandi vinnu og „bara eilífðar strögl“ (Hulda).
Það er eðlilegt að tala um offitu en það er ekki sama hvernig það er gert