Mímir - 01.02.1974, Blaðsíða 21

er ýmislegan fróðleik að finna.1 Jón hefur eng-
an sérstakan beygingarflokk u-stofna, sem held-
ur er ekki við að búast, en þau orð, sem hér
um ræðir, er að finna á víð og dreif í kafla
hans um karlkyns nafnorðabeygingu. Um þf.
flt. má segja, að þær upplýsingar, sem fást við
athugun á frásögn hans, bendi helzt til þess,
að þolfallsmynd nútímamáls hafi honum fund-
izt eðlilegast mál. T. a. m. beygir hann orðið
björn í nf. og þf. flt.: birner, birne; dór (= dör,
sem Finnur Jónsson telur, að sé forn hgk.-orðið
darr): derer, dere; knór: knerer, knere; óm:
erner, erne (bls. 3Ó—31; spöm (= spónn);
spcener, spcene (bls. 32.) og drdttur: drcetter,
drcette (bls. 36.). Eins og dráttur, segir Jón,
að beygist hdttur, mdttur, sldttur, og þradur
(bls. 35.).
Fyrir tvíkvæð orð, sem hafa l í fyrri samstöfu
og enda á -ar í ef. et. gefur Jón eftirfarandi
beygingardæmi: (bls. 35.).
Sing. Plur.
N. fiórdur. N. firder.
G. fiardar. G. fiarda.
D. firde. D. fiórdum.
A. fiórd. A. firde et fiórdu.
Sing. Plur.
N. gólltur. N. gellter.
G. galltar. G. gallta.
D. gellte vel giallti. D. gólltum.
A. góllt. A. gellte vel gólltu.
Telur hann síðan upp allmörg orð, sem hann
segir að beygist eins. A bls. 32. segir hann í
athugasemd við beygingu orðsins spónn: „Apud
Veteres legitur... in Dativo Plurali spánum,
in Acc. spánu."
Vitnisburð Jóns Magnússonar er e. t. v. ekki
hægt að túlka ótvírætt á einn veg. Svo gæti
virzt í fljótu bragði sem þau orð, sem hafa
ö og jö í nf. et., hafi ennþá stöku sinnum u-þol-
fall, en með hliðsjón af ummælum Jóns í at-
hugasemdum við orðið spónn virðist mér eðli-
legra að skýra u-myndirnar annaðhvort sem
lærdóm eða að þær séu settar inn til að gera
grein fyrir fallmyndum í föstum orðasambönd-
um eins og að koma í opna skjöldu. Þessu til
viðbótar má geta þess, að Halldór Halldórsson
ræðir lítillega um málfræði Jóns Magnússonar
í grein í Islenzkri tungu 4. 1963,2 og telur
hann þar, að mál það, sem Jón Magnússon
lýsi, sé nokkuð bókmálsskotið, og að úr rímum
og öðru bókmáli geti verið runnar ýmsar orð-
myndir, sem ólíklegt sé, að hafi verið notaðar
í talmáli á hans tíma (bls. 69—70).
I þýðingu Jóns Olafssonar úr Grunnvík á
Nikulási Klím eftir Ludvig Holberg frá 1745
er að sögn Jóns Helgasonar þf. flt. að mestu
leyti með hinni fornu mynd, t. a. m.: liðu, háttu,
löstu. „Nýrrar beygingar gætir lítt", segir hann
en nefnir nokkur dæmi: leste, lestina af löstur,
kecke af kökkur. A-stofna myndanir nefnir J. H.
vegana við hlið vegu af vegur, og orðið stigur
segir hann, að beygist eins og aJstofn.3
Það að upprunáleg þolfallsending virðist al-
gengari hér en búast mætti við samkvæmt
því, sem hér að framan segir, má e. t. v. skýra
sem málfyrningu hjá Jóni Grunnvíking, en
hann var lærður maður í fornum fræðum, eins
og allir vita. Þó er bezt að fullyrða ekki neitt
að svo stöddu.
Skal nú látið staðar numið við að tína saman
upplýsingar um þf. flt., en reynt að draga
saman einhverja niðurstöðu. Svo sem segir í 1.1
finnst eitt dæmi um þf. flt. með endingunni -i
og i-hljóðvarpi rótarsérhljóðsins í AM. 645 4°.
Handbækur fyrir fornmálið nefna slíka þf. mynd
í örfáum orðum. Björn Karel telur, að i-ending-
in komi fyrir í fyrsta lagi á síðari hluta 13.
aldar. Ur bréfum fram til 1450 hafa ekki bor-
izt nein dæmi um i-þf. I biblíuritum 16. aldar
1 Málfræðin er gefin út í: Finnur Jónsson: Den
islandske grammatiks historie til o. 1800, Khöfn.
1933.
2 Halldór Halldórsson: Sitthvað um orðið kvistur,
íslenzk tunga 4., 1963, bls. 57—81.
3 Ludvig Holberg: Nikulás Kiím. Islenzk rit síðari
alda 3. Khöfn. 1948. (Útg.: Jón Heigason), bls.
300.
21