Mímir - 01.02.1974, Blaðsíða 25

Ef. et.: sonar (29 dæmi alls) sunar (8 dæmi alls).
Nf. flt. synir (19 dæmi alls) seoner (4 dæmi í
Hóm.) s0nir (5 dæmi alls) sonir (2 dæmi í El.)
Þf. flt.: sono (Algengast) suno (2 d. í Hóm.)
spno (1 d. í Hóm. og 1 d. í 645 4°).
Þgf. flt.: sonom (3 dæmi alls) sfinom (1 d. í
645 4°).
Ef. flt.: sona (3 d. alls) suna (1 d. í 645 4°) s<þna
(1 d. í 645 4°. 0 er í þessari mynd leiðrétting
fyrir v, sbr. útgáfuna, bls. 40.)
Sá óvenjulegi fjölbreytileiki í stofnsérhljóð-
inu, sem hér kemur fram, sést ekki, svo ég viti,
í öðrum u-stofna orðum í ekta máli. Hvernig
á honum stendur, er ekki gott að segja. Fljótt
á litið virðast myndir með 0, oe eða p helzt
koma fyrir í i-hljóðvarpsföllunum, þgf. et. og
þf. flt. í Hómilíubókinni, en í 645 koma slíkar
myndir fyrir í öllum föllum auk mynda með u
og o, nema ef. et. Þó er eitt dæmi um myndina
sgno í þf. flt. í Hómilíubókinni.
Ekki gefst hér tími til að gefa þessu þann
gaum, sem vert væri, og skal látið við þetta
sitja að sinni um beygingu orðsins sonur í fornu
máli.
Nokkurn fróðleik er að finna um beygingu
þessa orðs í tiltækum handbókum um síðari
alda mál, og skal nú tínt til það helzta.
Björn K. Þórólfsson nefnir eitt dæmi um þgf.
myndina son í et., rímbundna á móti von, frá
16. öld. úr Handbók Marteins Einarssonar
frá 1555.1
Eins og áður getur, nefnir Jón Helgason
dæmi um þf. flt. af sonur ýmist syni eða sonu
í Nýja testamenti Odds.2 Auk þess getur hann
þess, að báðar myndirnar, sonur og son, séu
notaðar í nf. et. en „oftast sonr".3
I Guðbrandsbiblíu er mjög algengt, að orðið
sonur sé endingarlaust í nf. et., og telur Bandle,
að það sé talsvert (bedeutend) algengara en að
endingin sé með. Þó getur hann þess, að end-
ingarlausa myndin sé ekki notuð með viðskeytt-
um greini. Sérstaklega telur Bandle endingar-
lausu myndina vera algenga á eftir orðum í
eignarfalli, t. a. m. Gud er ecke... Manns son,
og svotil algild er endingarlausa myndin í föður-
nöfnum, en þó er hitt til: Alexander Philippi
sonurA Um þgf. et. af þessu orði nefnir Bandle
eitt dæmi endingarlaust, en sýnir líka mynd
með endingu,5 af þf. flt. eru bæði til myndirn-
ar syne og sonu.G
Jón Magnússon gefur eftirfarandi beygingar-
dæmi fyrir orðið sonur:7
Sing.
N. sonur, siinur et son.
G. sonar, sunar et sons.
D. syne.
A. son et sún.
Plur.
N. syner.
G. sona et súna.
D. sonum et súnum.
A. syne, sonu et súnu.
Þetta beygingardæmi er nokkuð frábrugðið
því, sem gildir í nútímamáli. Það sem einkum
er athyglisvert er, að í öllum föllum, sem ekki
hafa i-hljv. eru gefnar myndir með u í rót.8
Þeirra margvíslegu sérhljóðatilbrigða, sem komu
fram í elztu handritum gætir, að því er virðist,
ekki í Nýja testamenti Odds Gottskálkssonar,
og Bandle tekur það sérstaklega fram, að o sé
einrátt í rót orðsins í þeim föllum, sem það
á við, í Guðbrandsbiblíu, en segir, að myndir
með u í rót lifi a. m. k. fram á 14. öld.'J Björn
Karel minnist ekki heldur á það í bók sinni, að
mismunandi rótarsérhljóð komi fram í þessu
orði. Það skýtur því nokkuð skökku við, að
Jón Magnússon gerir u-myndunum jafnhátt
undir höfði og o-myndunum. Hlýtur þetta enn
að auka á efasemdir um það, að það mál, sem
Jón Magnússon er að lýsa, sé venjulegt 17. ald-
ar mál, heldur taki Jón upp í mállýsingu sína
myndir, sem hann þekkir úr eldra máli.
1 Um ísl. orðm., 83.
2 Málið, bls. 54.
3 Málið, bls. 6l.
4 Bandle: Die Sprache, bls. 238—239.
5 Ibid. bls. 240.
6 Ibid. bls. 242.
7 Isl. gramm. hist., bls. 41.
8 Olíklegt þykir mér, að táknið 'ii’ standi fyrir annað
en u /y/, sbr. að á bls. 40. í útg. Finns stendur
myndin sunur án tvípunktsins.
9 Die Sprache, bls. 243.
25