Mímir - 01.06.2007, Page 39

(7) Á veitingahúsinu:
Gesturinn: „Hvað er eiginlega að þessu
borði? Það titrar og riðar til og frá.“
Þjónninn: „Maðurinn sem sat við borðið
áðan hellti óvart víni yfir það og það er ekki
runnið af því ennþá.“
(.Bestu barnabrandararnir — algjört œði 2001:23)
(8) Oldruð kona á Akranesi kom einhverju sinni í
bókaverslun þar í bæ. Sú gamla var orðin sjón-
döpur og átti því í miklum erfiðleikum með að
lesa Biblíuna sína sem komin var vel til ára
sinna ekki síður en eigandinn. Er hún hafði
greint bóksalanum frá vandræðum sínum við
Biblíulesturinn spurði hún kurteislega:
„Þér eigið víst ekki Biblíu með svolítið gróf-
aritexta?“
(Þjóðarspaug 1994:24)
(9) Gummi: „Jæja, Jónas hvert ætlar þú í sumar-
fríinu?“
Jónas: „Jaaa ... Ég ætla til Vændum.“
Gummi: „Ha, Vændum, hvar er það?“
Jónas: „Ég veit það nú eiginlega ekki en veð-
urfræðingarnir segja allavega alltaf: Já, nú er
gott veður í Vændum!“
(Bestu barnabrandararnir — algjört œði 2001:71)
Orðflokkarnir sem flest orðin í slagyrði tilheyra,
nafnorð, sagnorð og lýsingarorð, hafa allir þá
sérstöðu að geta bætt við sig orðum og eru því
opnir orðflokkar. Nýyrðasmíði beinist að þess-
um flokkum bæði í íslensku og ensku. Hinir
orðflokkarnir sem færri orð í slagyrði tilheyra,
svo sem fornöfn og smáorð, eru hins vegar lok-
aðir og því er ekki unnt að búa til ný fornöfn,
smáorð o.fl. 1 þeim flokkum er endanlegur
fjöldi orða og því takmarkaðir möguleikar til
tvíræðrar túlkunar.
Til samanburðar er vert að nefna að í Islenskri
orðtíðnibók (1991:1144-1145, í töflu 14.1.3) er
fjallað um tíðni orða og einstakra orðflokka. Þar
kemur fram að nafnorð voru flest allra orð-
mynda og orða í rannsóknum á hinum ýmsu
textum. A hæla þeirra komu lýsingarorð og
sagnorð en orðflokkar eins og fornöfn og sam-
tengingar höfðu lægsta tíðni. Því má segja að
nafnorð, sagnorð og lýsingarorð séu þeir orð-
flokkar þar sem hve mest gróska er í notkun og
endurspeglast það í slagyrðum orðasafnsbrand-
ara.
2.4 tvírœðni
2.4.1 Helstu einkenni
Onnur undirgrein tungumálsbrandara eru
brandarar sem byggjast á setningarlegri tví-
ræðni. Eins og áður sagði eru slíkir brandarar
alls ekki algengir. Þeir voru ekki nema 13% af
öllum íslenskum tungumálsbröndurum sem
skoðaðir voru. Helsta einkenni þessara brand-
ara er tvíræðni í setningu eða hluta úr setningu.
Hún felst í formgerð setningar eða kerfis-
bundnum breytingum sem eiga sér stað innan
brandarans, þ.e. þeirri setningarlegu tvíræðni
sem beinist að liðum í setningu. Langflest
dæmi fundust um tvíræða liði í setningum í
hinum íslensku bröndurum sem skoðaðir voru,
eða í 24 bröndurum af alls 28. Það er í samræmi
við hugmyndir Oaks (1994) um að setningarleg
tvíræðni snúist oft um tvíræðni milli orðflokka
eða hluta úr setningum. Sem dæmi má nefna
(10):
(10) Heyrt í glæsilegri kvenfataverslun:
„Ég vildi gjarnan máta þennan kjól þarna í
glugganum.“
„Já, að sjálfsögðu, en við emm líka með sér-
stök herbergi til þess.“
(Hlœjum hátt með Hemma Gunn 1985:18)
Hér biður konan um að máta þann kjól sem er
í glugganum. 1 flestum tilfellum væri þetta eðli-
leg bón í kvenfataverslun. Túlkun afgreiðslu-
stúlkunnar á orðum konunnar er sú óvæntari en
hún bendir á að óþarfi sé fyrir konuna að troð-
ast út í gluggann og máta kjólinn þar, í búðinni
séu sérstakir mátunarklefar. Túlkun hennar er
óvænt en alls ekki fráleit því að forsetningarlið-
urinn \þarna íglugganum\ getur átt við um kjól-
inn sem er á þessum stað, nafnliðinn \pennan
37