Mímir - 01.06.2007, Page 50

um helstu einkenni töluorða, beygingarleg og
setningarleg. Ef byrjað er á að skoða stöðu tölu-
orða í setningu er talað um að ákvæðisorð nafn-
orða, eins og óákveðin fornöfn, ábendingar-
fornöfn og lýsingarorð, skipi sér í ákveðna röð
þegar þau standa með nafnorðum. Töluorð eiga
sitt pláss í þessari röð og skipa sér á milli ábend-
ingarfornafns og lýsingarorðs en annars staðar
gengur ekki að hafa þau (Höskuldur Þráinsson
2005:101):
(1) a. allar þessar þrjár gulu hænur
ófn. áfn. to. lo. no.
b. *allar þrjár þessar gulu hænur
c. *allar þessar gulu þrjár hænur
d. *þrjár allar þessar gulu hænur
í dæmum úr fyrrnefndri málheild með setning-
um af mbl.is (hér eftir nefnd tölumálheild) virð-
ist þetta vera raunin þegar tala stendur með
nafnorði:2
(2) a. Mikill meirihluti slíkra sveita í Irak, um
100.000 vopnaðir einstaklingar [...]
tala lo. no. (mbl.is 7.6.2004a).
b. Kínverji hefur viðurkennt að hafa kyrkt
18 ungar konur
tala lo. no. (w?tów9.6.2004a).
Fjórar íyrstu frumtölurnar beygjast í kyni og
falli í íslensku og þar að auki beygjast þær í
samsetningum eins og tuttugu og einn / tveir /
þrír / fjórir. Töluorðin laga sig að því orði sem
þau standa með í setningu og er því um að ræða
sambeygingu hliðstæðra töluorða og nafnorð-
anna sem þau standa með. Sú er einnig raunin
í tölumálheildinni. Ef talan er hliðstæð og
stendur með nafnorði sambeygjast þau:
(3) a. Hann lék 54 (fimmtíu og fjóra (þf.kk.)) leiki
(þf.klc.) á þremur árum með IA [...]
(mbl.is 8.6.2004a).
2 Leturbreytingar í textadæmum af mbl.is eru höfund-
ar. Auk þess er upplýsingum innan sviga bætt við þar
sem það á við.
b. Alls hefur nú 4101 (fjögur þúsund eitt hund-
rað og einn (nf.kk.)) maður (nf.kk.) látist frá
því uppreisn Palestínumanna hófst að nýju
[...] {mbl.is 7.6.2004b).
Þegar frumtölur eru sérstæðar geta þær teldð
með sér nafnorð í eignarfalli og laga sig að því í
kyni en ekki í falli, sbr. (4a) og (4c). Einnig geta
þær tekið með sér fornöfn í eignarfalli en geta
ekki staðið sem ákvæðisorð fornafna frekar en
önnur ákvæðisorð nafnliðar, sbr. (4b) og (4d):
(4) a. fjórir (nf.kk.) menn (nf.klc.), fjórir (nf.kk.)
mannanna (ef.kk.)
b. *fjögur (nf.hk.) þau (nf.hk.), fjögur (nf.hk.)
þeirra (ef.hk.)
c. [...] að um 9 (níu (nf.kk.))flugrœningjanna
(ef.kk.) 19, sem gerðu árásirnar, fengju að
fara í gegnum Iran á leið sinni til Bandaríkj-
anna (mbl.is 19.7.2004).
d. Ný kynslóð krabbameinslyfja er lcomin fram
á sjónarsviðið og þegar er byrjað að nota 2-
3 (tvö til þrjú (nf.hk.) þeirra (ef.hk.) hér á
landi (mbl.is 10.7.2004).
Að vísu sést ekki svo glöggt hvert fall og kyn
tölunnar níu er í (4c) þar sem hún er eins í öll-
um föllum en ef við settum eina af íýrstu ijór-
um tölunum í staðinn fengjum við augljóslega
nefnifall og karlkyn.
2.2 Raðtölur
Raðtölur hafa ekki sömu einkenni og frumtöl-
ur, beygingarleg eða setningarleg. Þó er margt
sameiginlegt með frumtölum og raðtölum sem
greinir þær frá öðrum orðflokkum.
I ákvæðisorðaröð með nafnorði standa rað-
tölur, eins og frumtölur, á undan lýsingarorði
og eftir ábendingarfornafni:
(5) a. Eg las fyrstu (to.) stóru (lo.) bókina / *stóru
(lo.) fyrstu (to.) bókina.
b. Við sáum þessa (áfn.) þriðju (to.) löngu (lo.)
bíómynd.
í tölumálheildinni standa raðtölur á mjög svip-
uðum stöðum, næst á undan nafnorði eða mán-
48