Mímir - 01.06.2007, Blaðsíða 60

Anna Jóhannsdóttir
Refskák sögumanns
Skugga-Baldurs
/T A\
1. Inngangur
Skáldsagan Skugga-Baldur eftir Sjón (2003a)
ber nndiirúúYmn pjóðsaga} Við lestur hennar
kemst lesandi fljótt að því að Skugga-Baldur er
mun flóknari og margbrotnari saga en hefð-
bundnar þjóðsögur. Goðsöguleg einkenni, eins
og átök góðs og ills, náttúru og ónáttúru, hafa
löngum fylgt þjóðsögum og ævinfyrum. Túlk-
un (fræði)manna á Skugga-Baldri hefur heldur
ekki farið varhluta af þeirri tengingu enda telja
margir söguna beinlínis fjalla um baráttu and-
stæðra póla. Slík barátta birtist í frásögnum af
réttri eða rangri breytni persóna við lítilmagn-
ann (sbr. Um myndbreytingar (án árs) og Sjón
2003b). Þessi túlkun á auðvitað fullan rétt á sér
en þar sem Sjón er annars vegar er hugsanlega
önnur vídd sem má leika sér með. Vissulega
kemur þjóðsagan fljótt upp í hugann við lestur
Skugga-Baldurs enda em mörg þekkt þjóðsagna-
minni sem koma fyrir sjónir lesanda. Stíllinn er
þó ólíkur stíl þjóðsagna enda ekki um munn-
mælasögu að ræða heldur ljóðræna skáldsögu
þar sem mikið fer fyrir myndhverfingum. Það
er líka ljóst að hvert orð Skugga-Baldurs skiptir
máli og verður ekki slitið úr samhengi og
kannski mætti segja um þá sögu að ekki sé allt
sem sýnist.
1 Þessi grein er unnin upp úr ritgerð minni í námskeið-
inu 05.40.21 Bókmenntafræði frá árinu 2004 undir
leiðsögn Bergljótar Kristjánsdóttur.
Frásagnaraðferð Skugga-Baldurs gefur til-
efni til að greina söguna á annan hátt æn tog-
streitu milli góðs og ills. Hér er ætlunin að
staldra við sögumanninn og aðferðir hans. Við
fyrstu sýn má ætla að sjónarhornið sé til skipt-
is hjá tveimur sögumönnum. En er það endi-
lega svo? Má ekki allt eins komast að þeirri
niðurstöðu að sögumaðurinn sé einn og hinn
sami verkið á enda? Um það fjallar þessi grein.
Fyrst skal vikið að söguþræðinum. í stómm
dráttum fjallar Skugga-Baldur um sveitungana
Friðrik B. Friðjónsson og Baldur Skuggason
sem búa á sínum bænum hvor í Dal á Norður-
landi. Friðrik er menntaður heimsborgari og
Baldur heimóttarlegur sveitaprestur. Einnig
kemur til sögu fötluð stúlka sem er mikill áhrifa-
valdur í lífi mannanna beggja. Bókin skiptist í
fjóra sjálfstæða kafla sem tengjast ekki full-
komlega fyrr en í lok sögunnar. Ferðast er fram
og aftur í tíma þótt sagan segi að mestu frá ör-
fáum dögum í ársbyrjun 1883. Vangefna stúlk-
an Abba sem er með Downsheilkenni hlýtur
skjól hjá Friðriki sem annast hana af stakri alúð
í 15 ár. Sagan gerist að mestu eftir lát Obbu og
segir frá ógeðfelldum atburðum í lífi hennar
sem leiddu til þess að þeir Friðrik og Baldur
virða hvor annan ekki viðlits. Stór hluti sög-
unnar fjallar um prestinn á tófuveiðum. Þá er
sagt frá því að Friðrik hafi áður hleypt heim-
draganum þegar hann dvaldi langdvölum í
Danmörku við nám í grasafræði, sem hann
58