Mímir - 01.06.2007, Qupperneq 74

Af tilviljun var stelpa (22 ára) beðin um að
beygja no.fótur í fleirtölu með greini og gaf hún
þetta svar:
(34) fæturnir
um fæturnar
frá fótunum
til fótanna
Það er augljóst af dæminu fyrir ofan að kyn no.
fótur veiklast í þf.ft.m.gr. Kvenkynsmynd no.
fótur í þf.ft.m.gr. hefur verið allra eðlilegust í
málvitund viðkomandi um þetta nafnorð, svo
eðlileg að viðkomandi gerði sér ekki grein fyrir
því að hann notaði í einu tvö ólík beygingar-
mynstur, hvort fyrir sitt kynið.
Niðurstöður þessarar könnunar eru ekki
marktækar fyrst og fremst af því að of fáir tóku
þátt í henni, hún var óformleg og gerð munn-
lega og tilgangurinn með henni var að fá að
heyra hvernig hópur starfsfólks á ákveðnum
vinnustað og börn þeirra notaði no. fótur í
þf.ft.m.gr. Þessar niðurstöður geta þó gefið vís-
bendingu um breytta notkun þessa nafnorðs en
það mætti kanna betur.
5. Lokaorð
I þessari grein var búið til yfirlit yfir notkun
nafnorðsins fótur í nf.ft. og sérstök áhersla lögð
á þf.ft.m.gr. í aldanna rás. Þessi leið var farin
þegar no. fótur var kannað: Sýnt var í hvaða
beygingarflokki no .fótur á heima og því næst
voru málfræðirit skoðuð þar sem lýsingar á
þessu nafnorði fundust, samtals 12 rit. I einu
ritanna var sagt að no .fótur geti haft tilhneig-
ingu til þess að skipta um kyn í daglegu tali
þegar það er notað með greini í fleirtölu. Eng-
inn málfræðingur gefur til kynna notkun í
kvenkyni eintölu *hún fótin (sbr. hún bókin, hiin
rótin), enda ekki við því að búast.
Orðabækur sýna að búast má við notkun no.
fótur í kvenkyni í þf.ft.m.gr. og mörg dæmi
styðja lýsingarnar sem er að finna í orðabókum.
Ruglingur kemur elcki fram (af fyrirliggjandi
upplýsingum að dæma) í skrift fyrr en á 16. öld
í ritum á borð við Nya Testamentið (1540) og
Guðbrandsbiblíu (1584). Hugsanlegt er að
ruglings hafi farið að gæta hvað kyn nafnorðs-
ins varðar fyrr, en engar heimildir fundust þeirri
tilgátu til stuðnings. Þróunin yfir í kvenkyn lif-
ir góðu lífi á 16. öld en aldirnar þar á eftir virð-
ist sem þróunin hverfi en komi upp á ný í
byrjun 20. aldar.
Ekki er auðvelt að finna skýringu á þessari
ráðgátu, þ.e. af hverju no. fótur getur ekki
ákveðið sig í hvaða kyni það eigi að vera í nf. og
þf.ft.m.gr. Mögulegt er að no.fótur skipti um
kyn vegna áhrifa frá kvenkynsorðunum í sam-
hljóðastofnunum, einkum þeim sem tákna
tvennt af líkama. Annar möguleiki er málvenj-
an. Fólk býr til með áhrifsbreytingum nýjar
myndir sem eru tengdar nafnorðum á sama
merkingarsviði eða nafnorðum sem eru hljóð-
fræðilega lík, t.d. í nf. og þf.ft.
Að lokum mætti segja að no.fótur sé ekki
komið út úr skápnum nú á dögum en það vill
svo til að nafnorðið er ekki tilbúið að sleppa
samsemd sinni við karlkynið og þess vegna er
ekki hægt að koma fram við nafnorðið sem
kvenkynsorð því no.fótur er enn að ákveða sig
þó að búið sé að ryðja brautina í kvk.þf.ft.m.gr.
og nafnorðið hafi fengið sess þar.
Heimildaskrá
Málfræðirit
Alexander Jóhannesson. 1923-24. Islenzk tunga ífornöld.
Bókaverzlun Arsæls Árnasonar, Reykjavík.
Ásta Svavarsdóttir og Margrét Jónsdóttir. 1998. Islenska
fyrir útlendinga. Kennslubók í málfræði. Málvís-
indastofnun HI, Reykjavík.
Heusler, Andreas. 1913. AltislándischesElementarbuch. Carl
Winter's Universitátsbuchhandlung, Heidelberg.
Höskuldur Þráinsson. 1995. Handbók um málfrœði.
Námsgagnastofnun, Reykjavík.
72