Mímir - 01.06.2007, Page 98

skóla íslands. Prófið var hannað fyrir norsk og
íslensk börn í því skyni að kanna þátíðarmynd-
un í máli þeirra (sjá Hrafnhildi Ragnarsdóttur
1998).
I þátíðarprófinu er 61 sögn. Af 61 sögn er
nálega helmingur veikar sagnir og helmingur
sterkar. Sterku sögnunum var skipt í þrennt:
Sl, S2 og S3. Veiku sögnunum var skipt í fimm
flokka: V-a, VR-a, V-i, VR-i og V-bl. (Sjá töflu
1 hér á eftir sem er sambærileg töflu 2 í grein-
inni Að læra þátíð sagna eftir Hrafnhildi Rag-
narsdóttur (1998:261).)
Eins og fram kom hér að framan var sterku
sögnunum skipt í þrennt. I S1 og S2 eru vald-
ar sagnir úr stórum flokkum sterkra sagna en í
S3 úr fáliðaðri undirflokkum sterkra sagna. I
flokknum S1 eru sterkar sagnir með hljóðskipt-
in ile-a-u-o/u, til dæmis binda og drekka. Mjög
margar veikar sagnir ríma í nafnhætti við sterk-
ar sagnir úr þessum flokki, til dæmis rímar
sterka sögnin binda við veiku sögnina synda,
detta rímar við gretta o.s.frv. I flokknum S2 eru
sterkar sagnir með hljóðskiptin jóljúlú-au-u-o,
til dæmis brjóta, fljúga og súpa. Við sagnirnar
úr þessum flokki ríma mjög fáar veikar sagnir.
Þátíð sterkra sagna er mynduð með því að
breyta stofnsérhljóðinu, til dæmis bíta - beit,
fara - fór, gefa - gaf o.s.frv. (Kristján Árnason
1980:61).
Langflestar sagnir í íslensku eru veikar. Hér
að framan var bent á að veiku sögnunum var
skipt í fimm flokka. I V-a og VR-a eru sagnir
úr veika Æ-flokknum. I flokknum VR-a eru a-
sagnir sem ríma við sterkar sagnir, til dæmis
rímar veika sögnin lofa úr flokknumVR-a við
sterku sögnina sofa, mynda rímar við binda,
stúta rímar við lúta o.s.frv. Sagnir úr veilca a-
flokknum mynda þátíð með því að bæta -aði við
stofninn, til dæmis kalla - kallaði. Samkvæmt
Jóni Gíslasyni (1996:71) mynda a-sagnir 64,6%
(1121) allra veikra sagna og eru þær stærsti og
reglulegasti flokkur veikra sagna. Hann er einnig
eini virki beygingarflokkur sagna í íslensku sem
þýðir að í hann „leita nýyrði og tökuorð, orð úr
öðrum flokkum færast í virkan flokk en orð úr
virkum flokki flytjast ekki í aðra flokka“ Qón
Gíslason 1996:95).
I V-i og VR-i eru sagnir úr z’-flokknum. I
flokknum VR-i eru sagnir sem ríma við sterk-
ar sagnir, til dæmis rímar veika sögnin gretta
við sterku sögnina detta, hringja rímar við syngja
o.s.frv. Veikar sagnir úr veika z-flokknum
mynda þátíð með því að bæta við -ði, -di eða
-ti, til dæmis keyra — keyrði, hvíla — hvíldi, kyssa
- kyssti. Þær mynda 31,3% (543) allra veikra
sagna (Jón Gíslason 1996:71). Sagnir í flokk-
unum V-a og V-i ríma ekki við sterkar sagnir.
I flokknum V-bl eru blandaðar sagnir, til
dæmis kaupa, sækja og telja. Þess konar sagnir
taka þátíðarviðskeyti -ði, -di eða -ti eins og
veikar sagnir og skipta líka um sérhljóð eins og
sterkar sagnir, til dæmis kaupa - keypti, scekja -
sótti, telja — taldi. Blandaðar sagnir mynda
4,1% (71) allra veikra sagna (Jón Gíslason
1996:71).
2.3 Þátið sagna í íslensku og litháísku
Hér verður litið á kerfi litháískra sagna sem er
mjög frábrugðið kerfi íslenskra sagna. Sam-
kvæmt Baldri Ragnarssyni (1999:170) hefur ht-
háíska sagnakerfið einfaldast nokkuð í gegnum
tíðina. I litháísku eru fjórar ósamsettar tíðir:
nútíð (lith. esamasis), framtíð (lith. busimasis)
og tvenns konar þátíð, önnur táknar lokinn
verknað (lith. bútasis kartinis) en hin ólokinn
verknað (lith. butasis dazninis) (Baldur Ragn-
arsson 1999:170). Kennimyndir allra litháískra
sagna eru þrjár: nafnháttur, nútíð þriðju per-
sónu og þátíð þriðju persónu sem táknar lok-
inn verknað. I íslensku hafa veikar sagnir þrjár
kennimyndir sem eru nafnháttur, þátíð fyrstu
persónu eintölu og lýsingarháttur þátíðar en
sterkar sagnir hafa fjórar kennimyndir sem eru
nafnháttur, þátíð fyrstu persónu eintölu, þátíð
fyrstu persónu fleirtölu og lýsingarháttur þátíð-
96