Morgunblaðið - 09.06.1974, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 9. JUNI 1974
7000—8000 milljóna viðskiptahalli... 3000 milljóna ryrntm gjaldeyrisvarasjóðs ... sprengi-
Skýrsla hagrannsóknarstjóra:
auðadómur
vinstri stjórnar
Atburöarás síðustu
vikna oj; mánaOa á sviöi
efnahaKsmála hefur veriö
svo ör og breytingar verö-
lags og launa svo tíöar og
miklar. aö torvelt er aö
setja fram nákvæmt mat á
þjóöhagshorfum ársins.
Sama gildir aö miklu levti
um þaö mat á afkomuhorf-
um atvinnuvega, sem frain
komu hér aö framan.
Þetta er nauösvnlegt aö
hafa í huga. þegar tölurnar
eru skoöaöar. Hitt er svo
jafnvíst, hvaö sem ná-
kvæmni talnanna líöur. aö
efnahagsveöramótin fram-
undan eru svo skörp og
vandamálin, sem þeim
fylgja. svo alvarleg, aö
varla er of l'ast aö oröi
kveðiö, þótt ástandiö fram-
undan sé nefnt: hættu-
ástand.
Hœttuástand
Virt upphaf ársins var reiknad
ineh því. að aukninK þjóharfram-
leióslu á árinu sæti orrtió 4—5%
aó inasni. Vegna versnandi vió-
skiplak.jara var reiknaó meó
minni aukningu þjóóartekna en
þjóóarfrainieióslu. eóa 3—4%
aukníngu. Þessi husinynd um
aukningu þj«>óarfrainleióslu víró-
ist seta staói/t. takíst aó tryssja
ótruflaóan rekstur atvinnuves-
anna. Hins vegar er freinur vió
þvi aó búast. aó rvrnun vióskipta-
kjaranna veróí meiri en f.vrr var
spáó og auknins raunverulegra
þjóóartekna sein því neinur
mínni. Þannis er nu húizt vió. aó
aukninjí þjóóartekna verói ekkí
nema tæplega 2% milli áranna
1973 og 1974. Þjóóarútgjöldunum
er hins vegar aó ollu óbre.vttu
stefnt langt vfir þetta mark.
Aukning eínkanevzlu stefnir í
10% á ánnu. Fjárfestingaráform
bæói híns opinbera og einkaaóila
eru mjöjí hátt stillt. Fjármuna-
mvndun önnur en innflutninjíur
skipa ok flujjvéla og stórvirkj-
unarframkvæmdir stefnir aó
óbreyttuin áætlunum í 8% aukn-
ingu. Sainneyzluútsjöldin stefna í
5—6% inagnaukninKU. I heild er.
aó því er virðist. stefnt aó majjn-
aukninjíu þjóóarútjjjalda um ná-
lægt 8% öjí aó meiri aukninjíu
innlendrar fjárfestingarstarfsemi
en þessu neinur. (Revndar fela
kaupgjaldsákvaróanir ojí ýmis út-
gjaldaáform í sér tilraun til enn
meiri majinaukninjtar en þessu
nemur. en í ofanj*reindum spám
hefur hms vej»ar þejjar verió j>ert
ráó fyrir því, aó veróbólgan e.vói
aó hluta slíkum áformum). Sam-
fara slíkri útjijaldaaukmnjiii oj>
hlutfal!slej;ri hækkun alls veró-
lajis innanlands mióaó vió inn-
flutnnjjsverólaji (aó óbre.vttu
gengi) hlýlur aó veróa mikil
aukninjt innflutninjís. þótt jafnan
sé öróujit aó spá af nákvæmni í
hvaóa mæli inunurinn milli fyrir-
fram áforina um útjijöld ojí fram-
leiðslujietu veróur jafnaóur af
vióskiptahalla annars vejiar og
veróhækkunum heima f.vrir hins
vegar. A þeim forsendum. sem aó
framan er lýst. væri vió 15%
magnaukningu almenns viiruinn-
flutnings aó búast. Meóalveró-
hækkun innflutningsvöruverðs
er spáó sem 24%, þannig aó
verðmætisaukning vöruinnflutn-
ings á árínu yrói tæp 43%. I heild
er spáð 28—29% verómætisaukn-
ingu innflutnings vöru og þjón-
ustu, þar af magnaukning um
10% en verðhækkun rúm 10%.
7000—8000 milljóna
viðskiptahalli
A árinu er hins vegar ekki vió
því að búast. aó aukning vöruút-
flutnings verói meiri en 20—21%.
þar af 17—18% verðhækkun, og
er þá reiknaó meó um 20% hækk-
un á sjávarvöruverói frá árs-
meóaltali 1973. 1 heild er spáó
tæplega 16% aukningu verómæt-
is útflutnings vöru og þjónustu.
þar af 14% veróhækkun. I áætl-
unum þessum um verómæti út-
flutnings gætir aó hluta hins háa
sjávarvöruverólags í upphafi árs-
ins. Séu þessi áhrif skilin frá,
gæti aukning útflutningsveró-
mætis lækkaó um 2% þ.e. í 14%
frá fyrra ári. eóa helmingi lægri
hlutfallstölu en innflutnings-
aukning. Hér blasir því vió alvar-
legur halli. Vióskiptahallinn á ár-
inu 1974 stefnir því í 7.800—8.300
m.kr., sem bera má saman vió
viðskiptahalla 2.600 m.kr. árió
1973 og spá viö upphaf ársins
1974 um 4.500—5.000 m.kr. halla
á þessu ári. I spánni viö upphaf
ársins. sem út af fyrir sig lýsti
alvarlegri þróun, var í senn reikn-
aö meó miklu hóflegri kjarasamn-
ingum en raun varó á og hagstæó-
ari vióskiptakjörum (lægra olíu-
verói. hærra fiskverói). A grund-
velli þekktra áforma um lántökur
erlendis er búizt vió. aö ný erlend
lán umfram endurgreiöslur eldri
lána muni nema um 5.000 m.kr. á
árinu 1974. Aó óbreyttri lántöku-
stefnu væri því útlit fyrir rúm-
lega 3.000 m.kr. rýrnun gjalde.vr-
isstöðunnar á árinu. Gjalde.vris-
staðan í ársb.vrjun var 6.242 m.kr..
reiknuó á skráðu markaósgengi
um áramótin. Þannig horfir því í
helmingun hennar á árinu.
Reynslan það, sem af er þessu ári
gefur ekki ástæðu til bjartsýni,
því á fyrstu þremur mánuóum
ársins hefur gjaldeyrisstaóan
versnaó um 2.400 m.kr. Að hluta
til á þessi lækkun sér sérstakar
árstíóabundnar eóa aórar eðlileg-
ar skýringar, en vafalaust viróist,
aó 1.000—1.500 m.kr. rýrnun
standi eftir, þegar gert hefur ver-
íð ráó fyrir þessum atriöum, enda
hefur innflutningur og gjaldevr-
issala verið geysilega mikill á
fyrsta ársfjórðungi þessa árs.
Allt ber að sama brunni:
þjóðarútgjöldin stefna langt fram
úr framleiðslugetu á þessu ári.
Þetta misræmi kemur viða fram í
hagkerfinu og í ýmsum myndum.
Fjárhagsstaða ríkissjóðs er engan
vegin nógu traust og hætt er við
verulegum halla á ríkisrekstr-
inum. Rekstrarhalli og fjárvöntun
kemur fram hjá mörgum opin-
berum fyrirtækjum og verðhækk-
unartilefní hrannast upp í rekstri
þeirra, sem vafalaust er ekki að
fullu tekið tillit til í vísitöluspám
hér að framan. Mikil fjárvöntun
er hjá fjárfestingariánasjóðunum
að óbreyttum útlánaáformum.
Geysimikil aukning hefur verið i
útlánum bankanna á fyrstu mán-
uðum þessa árs, þrátt fyrir það að
lausafjárstaða þeirra hefur farið
ört versnandi. Vaxandi veröbölga
og peningaþensla hefur þannig
haldizt í hendur.
Róttœkar ráðstafanir
Efnahagsvandinn, sem við er að
fást er svo mikill og margþættur.
að hann verður ekki le.vstur nema
meó róttækum, alhliða ráóstöf-
unum. I þeim þarf að leggja
áherzlu á að stöðva sjálfvirkar
víxlhækkanir verðlags og kaup-
gjalds, lækka framkvæmdafyrir-
ætlanir og útgjöld hins opinbera
og einkaaðila. Auka þarf aðhald í
peningamálum, draga úr útlánum
og freista þess að auka sparnað
með öllum tiltækum ráðum. Jafn-
framt getur reynzt nauðsynlegt að
grípa til aðgerða til að tr.vggja
rekstrarafkoinu atvinnuveganna.
Þannig er nú brýn þörf á sam-
stilltum aðgerðum á sviói launa-
mála, verðlagsmála, ríkisfjár-
mála, peninga- og lánamála og
gengismála.
Undirbúningur og framkvæmd
svo víðtækra jafnvægisráóstafana
í efnahagsinálum hlýtur að taka
nokkuð langan tfma. Einkum er
mikilvægt að ná alinennu sam-
komulagi um launa- og verðlags-
málastefnu, sem til frambúðar
getur samrýmst jafnvægi í efna-
hagsmálum, kallar hins vegar á
tafarlausar aðgerðir: aðgerðir,
sem ekki þola bið og er fvrst og
fremst ætlað að skapa svigrúm
fyrir undirbúning varanlegra úr-
ræða og koma í veg fyrir alvarleg-
ar truflanir í atvinnulífinu. Þó er
áríðandi, að þær taki til sem
flestra sviða efnahagsmála og séu
þannig valdar og samræmdar. aö
varanlegri úrræði í næsta áfanga
við lausn efnahagsvandans geti
eftir nánari athugun tengzt þeim
með eðlilegum hætti.
Bráðabirgða-
ráðstafanir
Helztu atriði þessara ráðstafana
fyrsta áfanga eru þessi:
Sett verói löggjöf um eftirtalin
atriði:
1. Verðstöðvun (til 1. desem-
ber).
2. Binding kaupgreiðsluvísi-
tölu (til 1. desember).
3. Binding launaliðar verðlags-
grundvallar búvöru (til 1.
desember).
4. Binding fiskverðs (til 1.
des. 1974).
5. Lækkun framkvæmda-
áforma og ríkisútgjalda
a.m.k. 1.500 m.kr.
6. Skuldbinding allra lánastofn
ana, tryggingarfélaga og lif-
e.vrissjóða til kaupa ríkis-
skuldabréfa f.vrir a.m.k. 15%
ráðstöfunarfjár.
7. Skuldbinding lifeyrissjóða til
að kaupa ríkissjóðs- B.vgg-
ingarsjóðs- eða Framkvæmda-
sjóðsskuldabréf f.vrir alls
35% af ráðstöfunarfé. (Skuld-
binding skv. 6. meðtalin).
Seinni hluti
Híkisstjórnin og Seölabankinn
munu beita sér fvrir eftirfarandi
ráöstöf unum:
8. Endurskoóun vaxta og ann-
arra lánskjara allra lánastofn-
ana í landinu. (Hækkun
vaxta).
9. Samkomulag viö vióskipta-
bankana (og aórar lánastofn-
anir) um hámarksaukningu
útlána á árinu 1974.
10. Samkomulag viö viðskipta-
bankana um. aö nettóskuldir
þeirra erlendis aukist ekki á
árinu 1974.
11. Sett verður hámark fyrir
nýjar eriendar lántökur
erlendis í heild á árinu 1974.
12. Fvlgt verður sveígjanlegri
gengisstefnu.
Frekari
aðgerða þörf
Þessum ráóstöfunum er eins og
áöur sagði fyrst og fremst ætlað
að skapa nauðsvnlegt svigrúm til
undirbúnings frekari aðgerða.
Þaö er mikilvægt, aó þetta svig-
rúm veröi notaó til þess aö leita
varanlegra úrræða á sviöi launa-
og verólagsmála og opinberra
fjármála og peningamála til þess
að brjóta verðbólguhugsunarhátt-
inn á bak aftur. Meðal mikilvægra
atriða, sem athuga þarf í þessu
sambandi eru nýjar aðferðir við
gerð kjarasamninga með það fyrir
augum að trvggja sanngjörn
launahlutföll á öllum vinnu-
markaðnum og koma í veg f.vrir
launakapphlaup stétta i milli,
jafnframt því sem sniðnir væru
varanlega vankantar af núgikl-
andi kerfi vísitölubindingar
launa. Annað atriði, sem taka
þarf til rækilegrar athugunar er
almenn verðtrygging hvers konar
fjárskuldbindinga, eða einhver
ákveðin tengsl almennra vaxta-
kjara við verðbreytingar, ef slíkar
breytingar gætu i senn aukið
sparnað, tryggt fjármagn til æski-
legra framfara, dregið úr spá-
kaupmennsku og verndað raun-
gildi sparifjár og lífeyris þeirra,
sem minna mega sín. Svo róttæk
breyting. sem hér væri hreyft,
kallar á gagngera endurskoöun á
skattmeðferð verðhækkunar-
hagnaðar og vaxta og krefst víó-
tækrar samvinnu aöila á mörgum
sviðum efnahagslífsins.
Hér hafa aðeins verið nefnd tvö
mikilvæg atriði, sem gætu oróið
hluti af sfðari áfanga jafnvægis-
aðgerða i efnahagsmálum. Nánari
athugun mun án efa leiða í Ijós
fjölmörg atriði önnur, sem taka
þarf á. Vel má vera. að þörf sé
mun róttækari aógeróa en felast í
f.vrsta áfanganum til þess að
tr.vggja örugga atvinnu og lífskjör
og farsælar framfarir i landinu á
næstu árum.
Afreksmenn II:
Einar Magnús Torfi Halldór E.
Þetta eru hinir afreksmennirnir, sem sigldu í strand.
hækkun launa ... rekstrarhalli og fjárvöntun ... versnandi staðabanka ... tafarlausar aðgerðir ...
__________________________________. o
! = t -kIE 'A ii. Iíijví ;l öí :i „•>'('>..!vi6i!->