Morgunblaðið - 09.03.2007, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 9. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÁN FREKARI virkjana fyrir
stóriðju verður raforkuverð til al-
menningsrafveitna orðið helmingi
lægra að raungildi árið 2010 en það
er nú. Þetta mat las ég í skýrslu
Landsvirkjunar fyrir rúmum ára-
tug. Á árinu 2005 var raforkusala
Landsvirkjunar til al-
menningsrafveitna á
níunda milljarð króna.
En er þessi mikli
kostnaður heimila og
fyrirtækja í landinu í
samræmi við eðlilegar
arðsemiskröfur Lands-
virkjunar eða beitir
Landsvirkjun yf-
irburðastöðu sinni og
leggur á heimilin og
fyrirtækin í landinu
eins konar stór-
iðjuskatt?
Til að svara þessari
spurningu voru árs-
reikningar Landsvirkjunar skoðaðir
aftur til ársins 1965 er hún var stofn-
uð og mat lagt á rekstur og upp-
byggingu virkjana vegna raf-
orkusölu til almenningsrafveitna.
Tvær leiðir voru valdar. Annars veg-
ar var gert ráð fyrir að virkjanir
reistar fyrir 1974 með síðari end-
urbótum, að Búrfellsvirkjun (I&II)
meðtaldri, væru nýttar
til raforkuframleiðslu
til almenningsveitna.
Hins vegar að virkj-
anir reistar fyrir 1969
að viðbættum minni
virkjunum á stærð við
Villinganesvirkjun
væru reistar með
þriggja ára millibili
fram til ársins 2005 til
að sinna raforkuþörf
almenningsveitna.
Niðurstöður þessara
útreikninga sýna að
við eðlilega langtíma
arðsemiskröfur er stóriðjuskattur
Landsvirkjunar á heimilin og fyr-
irtæki í landinu vel yfir tveir millj-
arðar króna á ári, en hér er einungis
lagt mat á stóriðjuskatt Landsvirkj-
unar. Orkuveita Reykjavíkur og
Hitaveita Suðurnesja selja einnig
raforku til stóriðju og væri fróðlegt
að fá sambærilegt mat á raf-
orkuverði til almennings við eðlilega
arðsemiskröfu sinntu þær stofnanir
einungis raforkusölu til almennings.
Í meðfylgjandi töflu sést að heild-
söluverð KW-stundar til almenn-
ingsrafveitna er þrefalt hærra en til
stóriðju eða á 4,18 krónur á móti 1,40
krónum til stóriðju.
Í ljósi gríðarlegra hagsmuna
heimila og fyrirtækja í landinu og
sömuleiðis vegna náttúruverndar og
stóriðjuuppbyggingar væri æskilegt
að trúverðugur aðili á borð við Rík-
isendurskoðun legði mat á hvort raf-
orkuverð til almenningsrafveitna sé
hærra en ella vegna stóriðjusamn-
inga, en í lögum um Landsvirkjun
segir í 13. gr. „… Til orkusölusamn-
inga til langs tíma, við iðjuver sem
nota meira en 100 Gwst á ári, þarf
Landsvirkjun leyfi ráðherra þess er
fer með orkumál. Slíkir samningar
mega ekki að dómi ráðherra valda
hærra raforkuverði til almennings-
rafveitna en ella hefði orðið.“
Í gegnum árin hefur Ríkisend-
urskoðun farið yfir fjármál og starf-
semi fyrirtækja og stofnana sem
tengjast hinu opinbera og komið
fram með gagnlegar athugasemdir
um rekstur og starfshætti þeirra.
Dæmi þar um eru athuganir á starf-
semi sjúkrahúsa, Byggðstofnunar,
þjóðkirkjunnar og nú síðast Byrg-
isins. Í ljósi yfirburðastöðu Lands-
virkjunar og þess hversu gríðarleg
fjárhagsleg umsvif hennar eru og
það á ábyrgð allra landsmanna er
það skoðun mín að Ríkisend-
urskoðun eigi að hafa reglubundið
eftirlit með fjármálalegum um-
svifum hennar og verðlagningu og
gæta þar hagsmuna almennings.
Fyrir áhugasama eru ársreikn-
ingar Landsvirkjunar allt aftur til
ársins 1965 að finna á vefsíðu minni
www.johannrunar.is
Milljarða stóriðju-
skattur heimila
og fyrirtækja
Jóhann Rúnar Björgvinsson
fjallar um raforkuverð » Í ljósi gríðarlegrafjárhagslegra um-
svifa Landsvirkjunar er
það skoðun mín að Rík-
isendurskoðun eigi að
hafa reglubundið eftirlit
með starfsemi hennar.
Jóhann Rúnar
Björgvinsson
Höfundur er hagfræðingur og
fyrrum starfsmaður
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Raforkusala í
milljörðum króna
Raforkusala
í GW-stundum
Heildsöluverð
á KWst í krónum
Ár Almenn. Stóriðja Almenn. Stóriðja Almenn. Stóriðja
1998 5,9 3,1 2.118 3.471 2,80 0,88
1999 6,3 3,8 2.192 4.284 2,86 0,90
2000 6,6 4,7 2.272 4.683 2,91 1,01
2001 6,8 6,2 2.242 4.956 3,03 1,24
2002 7,0 6,5 2.263 5.222 3,10 1,25
2003 7,4 5,5 2.310 5.232 3,22 1,05
2004 7,7 5,9 2.304 5.234 3,33 1,12
2005 8,9 7,2 2.119 5.193 4,18 1,40
UMHVERFISMÁL og nátt-
úruvernd hafa verið áberandi í um-
ræðunni undanfarin misseri enda
snerta þessi málefni
framtíð komandi kyn-
slóða. Flestir Íslend-
ingar hafa skilning á
mikilvægi þess að fara
vel með landið og nýta
það skynsamlega.
Menn greinir hins
vegar á um hvað sé
eðlileg nýting og hvað
eigi að vernda. Þó að
ég telji mig áhuga-
mann um umhverfi og
náttúru er ég í ýmsum
málum á öndverðum
meiði við sumt það
fólk sem telur sig umhverfissinna.
Það sem veldur þessum ólíku við-
horfum er m.a. mismunandi sýn
fólks á annars vegar manninn og
hins vegar á náttúruna. Sumir líta
nánast á manninn sem aðskotahlut
á jörðinni og sjá flest verk hans í
því ljósi. Að þeirra mati er það sem
er náttúrulegt gott en mannanna
verk miklu síðri. Þessi viðhorf gera
það að verkum að sumir dýra-
verndunar- eða umhverfissinnar
eru ekki endilega miklir mannvinir
þó aðrir séu það vissulega.
Aðrir líta hins vegar á manninn
sem hluta af náttúrunni og mótar
það viðhorf þeirra í umhverf-
ismálum. Þeir líta á vistkerfi, sem
maðurinn hefur með aðgerðum sín-
um skapað, t.d. akra, tún, skrúð-
garða og ræktaða skóga, sem eðli-
legan hluta af lífríkinu en ekki
náttúruspjöll. Í huga þessa fólks
felst náttúruvernd fremur í því að
varðveita fjölbreytileika lífríkis og
náttúru, varðveita jarðveg, vötn og
andrúmsloft fyrir eiturefnum, of-
nýta ekki auðlindir o.s.frv., en
miklu síður í því að banna aðkomu
mannsins að auðlind-
um og náttúrunni.
Dæmi um togstreitu
ólíkra grunnsjón-
armiða er umræðan
um hvalveiðar. Sumir
vilja algert bann við
hvalveiðum, óháð því
hvort viðkomandi teg-
und sé í útrýming-
arhættu eða ekki.
Aðrir viðurkenna rétt
okkar til hvalveiða en
eru á móti þeim vegna
þess að þeir telja við-
skiptahagsmuni í húfi.
Það er stundum sagt að við séum
að fórna meiri hagsmunum fyrir
minni með því að veiða hval. En er
það svo?
Ég hef rætt um hvalveiðar við
fólk frá Svíþjóð og Ástralíu, en rík-
isstjórnir þessara landa og ýmsir
fleiri hafa mótmælt hvalveiðum
okkar. Þegar þetta fólk hefur áttað
sig á því að sumar hvalategundir
við Ísland telja tugi þúsunda dýra,
og að ekki sé ætlunin að veiða
nema lítið af hverri tegund, finnst
flestum veiðarnar sjálfsagðar. Rétt
eins og Svíum finnst sjálfsagt að
veiða elgi, sem eru stærstu land-
spendýr þeirra, og Áströlum finnst
sjálfsagt að veiða kengúrur, sé
þess gætt að ganga ekki nærri
stofnunum. Hjá stórum hluta fólks
tengist andstaða gegn hvalveiðum
engum eða röngum upplýsingum.
Hópurinn sem er algjörlega and-
vígur hvalveiðum er ekki stór en
áhrifamikill.
Þessar röngu upplýsingar eiga
ekki aðeins við um hvali. Í sumum
ríkjum Afríku er orðið svo mikið af
fílum að þeir eru til vandræða á
ýmsan hátt, skemma t.d. rækt-
arlönd bænda, en undir merkjum
verndar er íbúunum bannað að
halda stofnunum í skefjum með
veiðum. Þó að ég sé mikill aðdá-
andi íslenska hestsins finnst mér
fráleitt að hann verði alfriðaður og
fái að fjölga sér óhindrað í landinu.
Slík ráðstöfun yrði hvorki hest-
inum né landinu til góðs. Hið sama
finnst mér gilda um hvali, fái þeir
að fjölga sér óhindrað.
Þjóðir heimsins þurfa að geta
nýtt auðlindir sínar af skynsemi og
þar má ekki undanskilja stærstu
spendýr jarðarinnar. Að öðrum
kosti verður öll stjórnun, hvort
sem er á land- eða sjávarnytjum,
mjög erfið. Það gagnar lítið að tak-
marka veiðar mannsins á einni
fisktegund ef stórtækir neytendur
sömu tegundar fá að fjölga sér
óhindrað. Það er einnig erfitt fyrir
bændur Afríku að framleiða mat á
ökrum sínum ef ekki má halda
villtum stofnum stórra grasbíta í
skefjum. Þegar þrengir að í nátt-
úrunni ryðjast þessi dýr inn á akr-
ana. Hófleg nýting þessara stóru
spendýra er því grundvallaratriði
sem þarf að standa vörð um. Bar-
áttan fyrir þessum málstað getur
kostað fórnir til skemmri tíma litið
en er nauðsynleg til lengri tíma. Ef
ekkert er gert eykst vandinn og
kröfur ákveðinna hópa um algera
friðun ganga æ lengra og þá þreng-
ir að sama skapi að þessum tveimur
matarforðabúrum heimsins, land-
inu og sjónum.
Hagsmunir okkar í þessu máli
eru margs konar. Eitt er að mikilli
fjölgun hvala fylgir verðmætatap í
fiski. Annað er verðmæti hvala-
afurðanna sjálfra, það þarf að
hressa upp á gamla markaði og
e.t.v. afla nýrra. Ennfremur þarf að
þróa nýjar afurðir með það í huga
að nýta sem mest af hvalnum til
manneldis, iðnaðar og handverks.
Síðast en ekki síst snýst þetta um
að vísindaleg og hagnýt sjónarmið
fái að ráða við nýtingu auðlinda.
Það má svo deila um það hvort
nægilega mikið hafi verið gert af
því að kynna málstað okkar. Fag-
legar upplýsingar verða að vera
vopn okkar í þeirri baráttu. Það
þarf að vera til góður bæklingur og
góð heimasíða með upplýsingum
um hvalastofna hér við land, sögu
hvalveiða, nýtingu hvalaafurða fyrr
og nú og áform um framtíðarnýt-
ingu hvalastofna, hvalveiðar jafnt
sem hvalaskoðun. Fólk í við-
skiptum þarf að hafa slíkt efni und-
ir höndum til að geta frætt við-
skiptavini sína. Ég tel þetta gott
mál til að berjast fyrir á al-
þjóðavettvangi og að margir muni
njóta góðs af.
Náttúruvernd og hvalveiðar
Guðni Þorvaldsson fjallar um
umhverfismál og náttúruvernd » Flestir Íslendingarhafa skilning á mik-
ilvægi þess að fara vel
með landið og nýta það
skynsamlega. Menn
greinir hins vegar á um
hvað sé eðlileg nýting og
hvað eigi að vernda.
Guðni Þorvaldsson
Höfundur starfar hjá
Landbúnaðarháskóla Íslands.
Munurinn á því sem er og virð-
ist vera, raunveruleika og ímynd-
un, sýnd og reynd, hefur lengi ver-
ið viðfangsefni heimspekinga og
rithöfunda. Margir
hafa stúderað sér-
staklega hvað raun-
veruleikinn sé,
hvernig samspili
hans við hugmynda-
flug mannsins sé
háttað og hvað gerist
ef það hárfína jafn-
vægi raskast, og
snýst jafnvel við.
Langþekktustu dæm-
in í þessa veruna í
bókmenntasögunni
eru skáldsögurnar
Don Kíkóti eftir
spænska sautjándu aldar rithöf-
undinn Cervantes og Frú Bovary
eftir franska nítjándu aldar rithöf-
undinn Flaubert. Í báðum tilfellum
er að aðalpersónan orðin svo hel-
tekin af lestri, annars vegar ridd-
arasagna og hins vegar ást-
arsagna, að bóklestur viðkomandi
yfirtekur skynjun hans og hennar.
Þetta fólk ánetjaðist bókunum og
lét þær stýra sér í stað þess að
vera við stjórnvölinn eins og fólk
flest og lesa sér til ánægju og
fróðleiks. Tapaði sér í sýndarveru-
leikanum sem nú er svo oft talað
um, var net- og tölvuleikjafíklar
þessa tíma.
Að henda á vefinn
Ástæða svolítið ögrandi yf-
irskriftar þessa greinarstúfs er sú
að þótt okkur sem við þetta
vinnum finnist vefurinn vera raun-
verulegur er það ekki endilega svo
með alla. Því er áhugavert að velta
fyrir sér merkilegri þverstæðu
sem maður verður oft var við í
þessu starfi: vefurinn er hluti af
daglegu lífi fólks og margt af því
mikilvægasta sem við tökum okkur
fyrir hendur, s.s. að fylla út skatt-
skýrsluna eða skipuleggja sum-
arfríið okkar, framkvæmum við á
vefnum. En á sama tíma eru vef-
mál oftar en ekki skilgreind sem
aukaverkefni innan fyrirtækja og
stofnana, eitthvað sem
fólk hleypur af og til í,
gjarna til að „henda
einhverju inn á vefinn“
eins og það er kallað.
En myndi þetta sama
fólk tala um að henda
einhverju í ársskýrslu,
kynningarbækling eða
fjárhagsáætlun? Senni-
lega ekki.
Enn nýjabrum
Hvernig stendur á
þessu? Sennilegasta
skýringin er sú að vef-
urinn er tiltölulega nýlega orðinn
aðgengilegur almenningi. Ekki eru
nema fimmtán ár eða svo síðan
einmenningstölvur fóru að streyma
inn á hvert heimili, kannski tíu ár
síðan þær urðu nettengdar og enn
styttra síðan öflugar ADSL teng-
ingar voru komnar á nánast hvert
heimili og vinnustað. Vefurinn hef-
ur því enn þá stöðu að vera hálf
óraunverulegur í huga margra,
jafnvel þótt þeir nýti sér hann
talsvert í leik og starfi.
Lagaramminn og lýðræðið
Ein birtingarmynd þessa er sú
staðreynd að lagaramminn utan
um það sem birt er á vefnum hefur
ekki fylgt þeirri öru þróun sem
þar hefur átt sér stað, lögin eru
ekki í takt við samtímann og
tæknina. Annað mál sem við hljót-
um að taka alvarlega er lýðræð-
isleg umræða, og hún fer í vaxandi
mæli fram á netinu. Fulltrúa-
lýðræðið, þingræðið eins og við
þekkjum það, er mjög gott fyr-
irkomulag, og annað betra senni-
lega vandfundið. Þó virðist sem
bilið milli almennings, einkum
ungs fólks, og stjórnmálamanna
fari heldur breikkandi eins og sést
á því að kosningaþátttaka í síðustu
sveitarstjórnarkosningum var með
minna móti.
Besta leiðin til að rétta þessa
einkennilegu slagsíðu er auðvitað
heilbrigð, opin, gagnrýnin og
gagnsæ umræða í fjölmiðlum, á
fundum og, síðast en ekki síst, á
netinu. Netið er orðið aðgengilegt
nánast öllum hérlendis og margir
stjórnmálamenn og -flokkar eru
farnir að átta sig á gildi þess að
vera með smekklega og efnisríka
heimasíðu. Vefurinn er þannig
stórmerkilegt lýðræðistæki.
Vönduð rafræn stjórnsýsla
Er vefurinn raunverulegur? Já,
hann er það, en innihald hans er
hins vegar í misgóðu sambandi við
raunveruleikann, oftar en ekki er
hann hreinlega blekkingavefur.
Það er því stöðugt viðfangsefni
okkar sem vinnum að vefmálum
hjá Reykjavíkurborg, að efnið á
vef borgarinnar sé einmitt ekki
blekkingavefur, heldur raunveru-
leg, skýr og skilmerkileg fram-
lenging á þeirri fjölbreyttu þjón-
ustu og starfsemi sem borgin
býður upp á. Að rafræn stjórn-
sýsla sé jafn vönduð og skilvirk og
hefðbundin stjórnsýsla, helst ívið
betri
Er vefurinn
raunverulegur?
Friðrik Rafnsson skrifar
í tilefni tækniráðstefnu sem
nú stendur yfir
» Vefurinn hefur ennþá stöðu að vera hálf
óraunverulegur í huga
margra, jafnvel þótt
þeir nýti sér hann tals-
vert í leik og starfi.
Friðrik Rafnsson
Höfundur er verkefnastjóri
vefþróunar hjá Reykjavíkurborg