Tímarit lögfræðinga - 01.10.1977, Blaðsíða 8

komulag tíðkast á Irlandi. Samkvæmt 14. grein írsku stjórnarskrárinn-
ar gegna forsetar beggja þingdeilda og forseti Hæstaréttar störfum
forseta í forföllum hans.
Víða annars staðar er sá háttur hafður á, að við forsetakjör er einnig
kjörinn varaforseti, sem gegnir störfum í forföllum forseta og tekur
við starfi hans til loka kjörtímabilsins, ef forseta missir við. Sú skipan
að oddvitar hinna þriggja greina ríkisvaldsins fari með forsetavaldið
í forföllum forseta hefur ýmsa augljósa annmarka. Bjarni Benedikts-
son taldi slíkt fyrirkomulag of umstangsmikið, eins og hann orðaði
það4) og Ólafur Jóhannesson hefur sagt að vafasamt sé, að sú skipun
sé heppileg, þótt ekki sé kunnugt að hún hafi gefizt hér illa.5)
Augljóst er að ýmis vahdkvæði geta komið á daginn, ef þessir þre-
menningar þyrftu að fást t.d. við myndun ríkisstjórnar í stjórnarkreppu.
Undir slíkum kringumstæðum væri fráfarandi forsætisráðherra einn af
handhöfum forsetavaldsins og mjög sennilegt er að forseti Sameinaðs
þings væri einnig úr hópi stjórnarliða, sem eru að láta af völdum. Má
við því búast að sjónarmið þeirra tveggja — meirihluta handhafanna —
við val á mönnum til nýrrar stjórnarmyndunar gæti verið nokkuð annað
en þjóðkjörins forseta. Þá er það einnig óeðlilegt að forseti Hæstaréttar
skuli vera til þess kallaður að taka með öðrum þátt í svo pólitískum
ákvörðunum sem stjórnamiyndun er, og við því búið, að hann og rétt-
urinn geti á þann hátt dregizt inn í stjórnmáladeilur.
Ýmislegt mælir því með því að þessari skipan á handhófn valds
staðgengla forseta verði breytt. Koma þar helzt þrjá leiðir til greina.
Sú fyrsta er að varaforseti sé kj örinn um leið og forseti og þá á sama
hátt. Gegni hann störfum í forföllum forseta og þá út kjörtímabilið,
ef forseti fellur frá, en ekki verði efnt til nýrra forsetakosninga, ef það
kemur til, svo sem nú er ráð fyrir gert í stjórnlögum. Annar og þriðji
kosturinn eru þeir að forseti Sameinaðs þings eða forseti Hæstaréttar
gegni jafnframt varaforsetaembættinu. Hvort tveggja sýnist það vel
geta komið til greina. 1 þessu tilviki er minni hætta á því að forseti
Hæstaréttar sem varaforseti dragist inn í pólitískar deilur við stj órnar-
myndun, þar sem hann er nú einn um þá ákvörðun, en deilir henni ekki
með tveimur öðrum svo sem nú er og því þá ekki hætta á ágreiningi
meðal handhafa forsetavaldsins um ákvörðun þá sem tekin er.
Ýmsir munu kjósa að forseti Hæstaréttar gégndi varaforsetaembætt-
inu fremur en forseti Sameinaðs þirigs, þar sem hinn síðarnefndi er
pólitískur liðsoddi en forsetaembættið í eðli sínu ópólitískt. Minni kostn-
aður mun ugglaust fylgja því, ef forseti Sameinaðs þings eða forseti
Hæstaréttar gegndu varaforsetaembætti en ef varaforseti væri sérstak-
70