Tímarit lögfræðinga - 01.10.1977, Blaðsíða 13

Með slíkri breytingu er forseta með öðrum orðum fengið frestandi
neitunarvald gagnvart lagafrumvörpum og með því vegur embættis-
hans nokkuð aukinn frá því sem nú er. Ýmis rök mæla með því að
forseta sé fengin slík heimild til þess að stöðva lagafrumvörp, af hvaða
ástæðu sem það kann að vera, og skjóta þeim til ákvörðunar þjóðar-
innar. Reynslan frá 1944 hefur sýnt, að ekki hefur þurft að skipa
utanþingsstjórn síðan. Sá ótti, sem þingmenn báru í brjósti 1943 um
völd slíkra forsetastjórna, er því ástæðulítill. Þetta er að vísu ekki
stórvægilegt atriði, og aldrei hefur komið til þess frá stofnun lýðveld-
isins, að forseti hafi neitað að staðfesta lagafrumvörp frá Alþingi. En
breyting í þessa átt hnígur þó að því að veita Alþingi nokkurt aðhald
og eykur að sama skapi veg forsetaembættisins frá því sem nú er,
án þess þó að þingræðið sé skert.
1 þessu sambandi er ekki úr vegi að rifja upp eina af þeim tillögum,
sem fram komu í síðustu stjórnarskrárnefnd, í nóvember 1952, en
fékk þar ekki afgreiðslu fremur en aðrar tillögur, sem þar voru fram
lagðar. Tillaga þessi laut að störíum forseta og Alþingis við stj órnar-
myndanir. Var hún þess efnis, að fram skuli tekið berum orðum í
stjórnarskránni, að forsetinn skipi ráðherra og veiti þeim lausn í sam-
ráði við meirihluta Alþingis. Ef ekki er unnt að skipa nýja ríkisstjórn,
er njóti nægilegs þingstuðnings, þ.e.a.s. hafi hreinan stuðning eða hlut-
leysi Alþingis, innan mánaðar frá því að fyrri stjórn fékk lausn, skuli
Alþingi rofið. Ræður þá forseti hvort gamla stjórnin skuli sitja áfram,
ef hún fæst til þess, eða hvort skipa skuli nýja ríkisstjórn án atbeina
Alþingis. Geti meirihluti Alþingis ekki náð samkomulagi um ríkisstjórn
að afstöðnum kosningum innan mánaðar frá því að þing kom saman,
skal forseti íslands skipa stjórn án atbeina Alþingis, ef hann hefur ekki
þegar áður gert það. En sú stjórn skal þegar láta af störfum, ef meiri-
hluti Alþingis vill styðja aðra stjórn.
Tillaga þessi var borin fram í nefndinni af formanni hennar Bjarna
Benediktssyni, Gunnari Thoroddsen og Jóhanni Hafstein, en fékk ekki
afgreiðslu, svo sem fyrr var getið.
Hér er Alþingi veitt mun meira aðhald og hvatning til myndunar
þingræðisstjórnar en er samkvæmt núgildandi ákvæðum, þar sem það er
látið varða þingrofi, ef Alþingi kemur sér ekki saman um myndun
ríkisstj órnar innan mánaðar frá því fyrri stjórn fékk lausn. Er í til-
lögunni að því miðað, að við völd sitji jafnan þingræðisstjórnir, en ekki
þurfi til þess að koma, að utanþingsstjórnir séu skipaðar vegna ósam-
komulags þingflokkanna um stjórnarmyndun. Svo sem fyrr sagði hefur
reynslan frá lýðveldisstofnuninni verið þingræðisstjórnum hliðholl, og
75