Tímarit lögfræðinga - 01.10.1977, Blaðsíða 36

Fyrst vil ég víkja að leið að því marki, sem unnt er að fara með
breytingu á kosningalögunum einum saman. Aðrar leiðir, sem nefndar
verða, fela hins vegar í sér stjórnarskrárbreytingu.
Breytingin á kosningalögunum er sú, að ákveðið verði, að framboðs-
listarnir skuli vera óraðaðir sem kallað er, það er, að þar verði nöfn
frambjóðenda skráð í stafrófsröð. Er það síðan hlutverk kjósandans
að tölusetja nöfnin í þeirri röð, sem hann vill kjósa þá, sem á listanum
eru. Með því er hið fyllsta valfrelsi kjósandans tryggt. Má ségja, að
lengra verði ekki komizt til tryggingar persónubundinni kosningu.
Hér er það því kjósandinn sjálfur, sem ræður því, hverjum hann skip-
ar í fyrsta, annað, þriðja sætið og svo framvegis, í stað þess að í dag
eru það samtök flokkanna, sem röðinni ráða. Þar sem frambjóðendur
í hverju kjördæmi utan Reykjavíkur eru aðeins fimm eða sex, má ætla
að það sé ekki ofverk kjósanda að tölusetja þann fjölda nafna, svo að
slík breyting gerir kosninguna ekki miklu flóknari en nú er. 1 Reykja-
vík er hinsvegar úr 12 nöfnum að velja, en vitanlega gæti kjósandinn
látið nægja að tölusetja aðeins svo mörg nöfn, sem honum sýnist. Aðrir
frambjóðendur fengju þá allir sama hlutfall atkvæða.
Þessi lagabreyting er einföld í framkvæmd en áhrif hennar eru
næsta víðtæk, svo sem ljóst má vera. Slíkt fyrirkomulag tíðkast raun-
ar með öðrum þjóðum sumum, t.d. í Danmörku, þar sem flestir fram-
boðslistar eru óraðaðir, en að vísu er það ekki lögskylda þar, heldur
ákvörðun flokkanna, sem telja þann hátt lýðræðislegri en raðaða lista.
Sennilega myndi margur kjósandinn meta slíka breytingu sem spor í
lýðræðisátt, en hætt er við, að tregðu muni gæta hjá stjórnmálaflokk-
unum að fallast á slíka breytingu, þar sem eftir hana væri ekki unnt
að tala um nein örugg sæti — nú sætu allir frambjóðendur við sama
borð. Er það vitanlega skerðing á ákvörðunarvaldi flokkanna um fram-
boð, svo sem þau nú tíðkast. Á það er þó hér að líta, að áhrif flokkanna
eru enn tryggð að því leyti, að þeir einir ákveða, hverjir taka sæti á
listunum, þótt það sé síðan kjósandans að ákveða röðina á listunum
á kjördegi. Að því leyti sameinar þessi aðferð áhrif flokkanna og
vald kjósenda þeirra við val á alþingismönnum. Kosturinn er hér
einnig sá, að þessa breytingu má gera á kosningalögunum að óbreyttri
stjórnarskrá, og er hún því fyrirhafnarlítil i framkvæmd.
15. Þrjár leiðir.
Aðrar leiðir í átt til persónubundinna kosninga fela hins vegar flest-
ar í sér stjórnarskrárbreytingar, en það þýðir, að þá yrði að hverfa
98