Tímarit lögfræðinga - 01.10.1977, Blaðsíða 29

að mörgu leyti gefizt vel og þær vonir því að miklu leyti rætzt, sem
við hana voru bundnar. Helzti kostur hennar hefur reynzt sá, að hún
hefur tryggt, að skipan Alþingis hefur verið í furðu góðu samræmi
við fylgi flokkanna með þjóðinni, en slíkur jöfnuður milli stjórnmála-
flokkanna á löggjafarþinginu er grundvallarforsenda þingræðislegra
stj órnarhátta.
Hinu er þó ekki að neita, að á síðari árurn hefur komið fram vaxandi
gagnrýni á núverandi skipan þessara rnála, sem hefur m.a. leitt til
þess, að tillögur hafa komið fram á Alþingi um leiðréttingar í þessu
efni10) og ályktanir verið urn það gerðar af samtökum yngri manna
í þremur stjórnmálaflokkum.17)
Þessi gagnrýni hefur fyrst og fremst beinzt að tveimur atriðum.
1 fyrsta lagi, að kosningarétturinn sé orðinn svo ójafn, eftir því hvar
menn búa á landinu, að óhæfa sé. Og í öðru lagi að taka beri upp per-
sónubundnari kosningar en nú tíðkast, það er, að kjósandinn ráði
meiru um það með atkvæði sínu, hverjir þingmenn ná kjöri til Al-
þingis, en nú er.
Margt er rétt í þessum ábendingum. En þá vaknar sú spurning, á
hvern hátt slíkar leiðréttingar verði framkvæmdar svo að skynsamlegt
sé, vilji menn á annað borð gera breytingar á núverandi kosningakerfi.
Þar koma tvær leiðir til greina. I fyrsta lagi er unnt að koma til móts
við framangreind sjónarmið að verulegu leyti með því að breyta ein-
ungis kosningalögunum, en hrófla ekki við sjálfri stjórnarskránni.
Hljótt hefur verið um þessa leið í umræðum manna á meðal, og því
er ástæða til þess að vekja á henni athýgli hér.
Það er vitanlega miklum mun hægara að koma fram einfaldri laga-
breytingu en stjórnarskrárbreytingu, sem óhjákvæmilega hefur í för
með sér þingrof og nýjar kosningar. Er þessvegna rétt að kanna ítar-
lega, hvort menn geta sætt sig við þær stjórnlagabreytingar, sem
framkvæma má með lagabreytingu, áður en frekari ákvarðanir verða
teknar, sem hafa í för með sér stjórnarskrárbreytingu. Því er hins
vegar ekki að neita, að þessi leið til breytinga, endurskoðun kosninga-
laganna einvörðungu, er all þröng og veitir ekki jafnmikið svigrúm
til gagngerrar endurskoðunar og breytingar á sjálfri stjórnarskránni.
Það er því þessi seinni leið, sem menn hafa aðallega fest hugann við,
þegar fram hafa komið tillögur um breytta kjördæmaskipan og kosn-
ingafyrirkomulag. Er þó ómaksins vert að gefa því gaum hér, hvaða
breytingar er unnt að gera á kosningakerfi því, sem við búum við, með
kosningalagabreytingu einni saman. Verður því fyrst um það rætt
hér, en síðan vikið að úrræðum, sem krefjast stjórnarskrárbreytinga.18)
91