Tímarit lögfræðinga - 01.10.1977, Blaðsíða 20

ákvæði um persónufrelsi virðist rétt að taka upp í íslenzku stjórnar-
skrána og yrði þá að túlka önnur landslög í samræmi við það.
Hér má og minna á ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu um rétt
til dómsmeðferðar og hver lágmarksskilyrði hún skuli uppfylla. Ségir
þar m.a. að hver sá, sem borinn er sökum fyrir glæpsamlegt atferli,
hafi rétt til þess að verja sig sjálfur eða kjósa sér verjanda. Og í 6.
gr. segir: „Hvern þann mann, sem borinn er sökum fyrir glæpsamlegt
athæfi, skal telja saklausan, unz sök hans er sönnuð lögfullri sönnun.“
Almennt er eftir þessari meginreglu farið í íslenzkum rétti, en þó eru
til ákvæði andstæð henni, sbr. 19. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sem
fjallar m.a. um leit að áfengi í bifreiðum.
Kæmi því til greina að víkja að slíku grundvallaratriði hins opinbera
réttarfars í stjórnarskránni, auk gleggri ákvæða um skipan dómstól-
anna, sem þegar hefur verið drepið á.
1 66. gr. stjórnarskrárinnar er fjallað um friðhelgi heimilisins, hús-
leit og bréfleynd. Eru þar lagðar hömlur á húsleit, leit í bifreiðum, flug-
vélum og útihúsum. Tímabært sýnist orðið að setja ítarlégri ákvæði
en hér er að finna í stjórnarskrá um persónuvernd og vernd einkalífs.
Er það ekki sízt með tilliti til nýrrar tækni á sviði upplýsingaöflunar
um einkahagi borgaranna, svo sem hinn margvíslegu not tölvu og raf-
eindatækni á æ fleiri sviðum þjóðlífsins.
Skal þá næst vikið að eignarréttarákvæðinu, 67. grein stjórnarskrár-
innar: „Eignarrétturinn er friðhelgur. Engan má skylda til að láta af
hendi eign sína, nema almenningsþörf krefji; þarf til þess lagafyrir-
mæli, og komi fullt verð fyrir“.
Hér setur stjórnarskráin þrj ú skilyrði, sem uppfylla verður við eign-
arnám: að það sé gert á grundvelli lagafyrirmæla, en ekki með ákvörð-
un ráðherra eða annarra framkvæmdarvaldshafa, að það sé greinileg
þörf almennings, að maður sé sviptur eigninni, og loks, að hann fái
fullt verð eða bætur fyrir þá eign, sem af honum er tekin. Dómstólar
hafa ekki talið sér heimilt hér á landi að dæma um það, hvort raun-
veruleg almenningsþörf liggur að baki eignarnámi, heldur hafa þeir
látið löggjafann einráðan um þá ákvörðun. (Hrd. VIII. bls. 332). Með
slíkri túlkun er þó nokkuð skert sú vernd, sem stjórnarskrárgreinin
veitir eignarrétti einstaklinga, og í sjálfu sér er ekkert, sem bannar
dómstólum að meta það atriði, hvort um almenningsþörf er að ræða eða
ekki við eignarnám tiltekinnar eignar. Fram hjá því verður hinsvegar
ekki gengið að óbreyttum ákvæðum þessarar greinar, að fullt verð skal
koma fyrir þá eign, sem eigandinn er sviptur. Um það atriði eiga dóm-
stólar óskorað mat, og hefur hér yfirleitt verið miðað við gangverð
82