Tímarit lögfræðinga - 01.10.1977, Blaðsíða 35

Raktir hafa verið ýmsir kostir og gallar, sem þau einkenna, og geta
menn síðan sjálfir gert upp hug sinn í þessu efni. En það skal þó und-
irstrikað, að úrbætur eru hér auðveldari en margir hafa gert sér ljóst,
þar sem ekki þarf óhjákvæmilega stjórnarskrárbreytingu til, heldur
aðeins lagabreytingu. Hún leysir að vísu ekki allan vandann, en í henni
felst þó veruleg úrbót frá því sem nú er.
Eina breytingu á þessu sviði sýnist mér sjálfsagt að gera næst,
þegar hróflað verður við stjórnarskránni. Það er að geta þess ekki
lengur í stjórnarskrá, hve kjósa skuli marga þingmenn í hverju kjör-
dæmi landsins. Heildartala þingmanna nægir þar. Skipting þeirra milli
kjördæma ætti hinsvegar að vera ákveðin í löggjöf. Þá væri hægur
vandi að jafna metin, t.d. á 10 ára fresti, eftir því sem búseta breytist
í landinu, fjölga eða fækka eftir atvikum. Þetta er sá háttur, sem víðast
hvar tíðkast, og kemur hann í veg fyrir, að réttlátar breytingar dragist
úr hömlu, þar sem ekki er lengur þörf stjórnarskrárbreytingar til jöfn-
unar milli kjördæma. Yrði þá fjöldi þingmanna í hverju kjördæmi
ákveðinnn á grundvelli mannfjöldaupplýsinga Hagstofunnar.
14. Persónukjör.
Kem ég þá að síðasta þætti þessarar greinar, en hann fjallar um,
hvernig á verði komið persónubundnara kjöri þingmanna en nú tíðkast.
Það má einnig orða á þennan hátt: Hvernig er unnt að haga svo mál-
um, að kjósandinn hafi miklu meiri áhrif á það með atkvæði sínu
hverjir taka sæti á þingi en nú er?
Margir telja, að stærsti ljóðurinn á núgildandi kosningakerfi sé sá,
að kjósandinn hafi í raun hvorki völina né kvölina. Kjördæmaráðin
raða á listana og þar eru því efstu sætin örugg, nema hið eina bar-
áttusæti, alls átta sæti af þeim 49, sem til er kosið. Sé þetta óheilla
þróun til flokksræðis frá lýðræði. Æskilegt sé því að gera breytingu
á núverandi kosningakerfi, sem geri kjósandanum kleift á kjördegi
að velja þá menn af listunum, sem hann vill að skipi efstu sætin, í
stað þess að nú verður hann í reynd að una við uppstillinguna óbreytta.
Er það vegna þess, að núgildandi kosningalög, 110. gr., taka aðeins
að þriðjungi atkvæðis tillit til útstrikana eða breytinga á nafnaröð
listanna.
Er þá næst að líta á, hvaða leiðir koma helzt til greina í því efni að
gera kosninguna persónubundnari og efla með því vald hins einstaka
kjósanda.
97