Tímarit lögfræðinga - 01.10.1977, Blaðsíða 18

höfðaði út af embættisrekstri ráðherra. Árið 1968 voru sett ný lög
sama efnis á Alþingi, bæði um ráðherraábyrgð og landsdóm, 1. 3/1968
og 1. 4/1963.
Svo sem fyrr segir hefur landsdómur aldrei komið saman og var
lengi vel ekki skipaður samkvæmt ákvæðum laganna frá 1905. Má þvi
spyrja, hvort ekki væri réttara að leggja dómstól þennan niður og fá
verkefni hans Hæstarétti, sem fullfær er um að annast það. Slík breyt-
ing myndi vitanlega ekki hafa nein áhrif á efni ráðherraábyrgðarlag-
anna. Alþingi myndi eftir sem áður hafa í sínum höndum ákæruvaldið
vegna embættisafbrota ráðherra.
Þégar rætt er um aukið hlutverk Hæstaréttar, má jafnframt benda
á, að æskilegt væri, að í stjórnarskrá væri að finna ítarlegri ákvæði
um skipan dómsvaldsins en nú er. Dómsmálaákvæðin eru þar aðeins
fjögur, í 2. og 59.—61. gr., og takmarkast við fyrirmæli um, að dóm-
endur fari með dómsvaldið, að skipan dómsvaldsins verði ekki ákveðin
nema með lögum, úrskurðarvald dómenda um embættistakmörk yfir-
valda og réttarstöðu þeirra. Að Hæstarétti er ekki vikið í þessum
greinum, enda ekki stofnaður fyrr en löngu eftir setningu fyrstu stjórn-
laganna. Að dómnum er raunar vikið á öðrum grundvelli í 8. gr. Dóm-
stólum eru falin tiltekin verkefni við gæslu mannréttinda í 65., 66.
og 73. gr.
Full ástæða sýnist til þess, að ákvæði séu lögfest í stjórnarskrá um
tilvist og verksvið æðsta dómstóls þjóðarinnar og með því búið tryggi-
legar um æðsta dómsvaldið en verið hefur hingað til. Kemur þá og til
álita að lögfesta þar einnig ákvæði um, að dómstólar skuli skera úr því,
hvort lög brjóti í bága við stj órnarskrána og hvort meðferð Alþingis
á lagafrumvörpum sé í samræmi við ákvæði stjórnarskrárinnar.
Þá væri einnig ástæða til þess að fjalla um ákæruvaldið í stjórnar-
skrá og embætti ríkissaksóknara, þar sem þar er um að ræða hornstein
hins opinbera réttarfars. Yrði tryggilegar búið um grundvöll þess mik-
ilvæga embættis, ef það væri stjórnarskrárbundið, en ekki aðeins lög-
fest, svo sem nú er.
Það er hlutverk dómstólanna að skera úr réttarágreiningi og kveða
á um það, hvað sé rétt og lögum samkvæmt. Eitt mikilvægt úrskurðar-
efni er þó undan lögsögu þeirra tekið með núgildandi stjórnarskrár-
ákvæði. Er það 46. grein stjórnarskrárinnar, þar sem svo er fyrir mælt,
að Alþingi skuli sjálft skera úr því, hvox-t þingmenn þess séu löglega
kosnir, svo og úr því, hvort þingmaður hafi misst kjörgengi. Hér er
Alþingi falið vei’k, sem fellur eðli máls samkvæmt undir dómsvaldið
en ekki löggjafai’valdið, og þá jafnframt boðið að gerast dómai’i í eigin
80