Tímarit lögfræðinga - 01.05.1981, Síða 11

gjaldið skuli ákvarðast með hliðsjón af þeim hagsmunum, sem eignar-
nemi kann að hafa af eignarnáminu. Milli þessa hagsmunamats getur
þó verið regin munur, nánast hyldýpi, þegar það er metið til fjár.
Samkvæmt þeim reglum, sem taldar hafa verið í gildi, hefur eignar-
námsþoli vissulega átt möguleika á mikilli hagnaðarvon vegna verð-
hækkana, sem stafa af fjárfestingum eða framkvæmdum hins opin-
bera. Þetta hefur skapað ójöfnuð og mörg vandamál í þjóðfélagi nú-
tímans, sem nauðsynlegt er að leysa. Samhliða því, að ríki og sveitar-
félög leggja mikið fjármagn í opinberar framkvæmdir hafa einstakir
landeigendur gert háar kröfur um bætur fyrir verðmætisaukningu, sem
rekja má til þessara sömu framkvæmda. Skattgreiðandinn þarf ekki
aðeins að borga fyrir framkvæmdirnar, heldur er einnig gerð krafa
um, að hann greiði fyrir þá verðhækkun á eigninni, sem framkvæmd-
irnar leiða af sér.
Þessi sjónarmið hafa vissulega reynst sveitarfélögunum erfið. Þau
hafa haft takmarkaða tekjumöguleika, en vaxandi skyldum að gegna,
m.a. við undirbúning á nýjum byggingarsvæðum og uppbyggingu á
alhliða þjónustukerfi fyrir íbúana þar. Vandamál, sem leitt hafa af
háu landverði, hvort heldur það byggist á eignarnámsmati eða á samn-
ingsverði, sem oftast hlýtur að taka mið af áætluðum eignarnámsbót-
um, hafa leitt til seinkunar á framkvæmdum, eða til þess að hagstæð-
asti kosturinn er ekki alltaf valinn.
Spurningin sem leita þarf svars við er sú, hvort hið opinbera skuli
við eignarnám greiða bætur fyrir verðmæti, sem það sjálft hefur skap-
að eða leiðir af athöfnum þess, m.ö.o. hvort sækja eigi í vasa skatt-
borgaranna greiðslu fyrir verðmæti, sem þeir hafa þegar greitt fyrir.
Stjórnarskráin segir ekkert um, hvar draga eigi mörkin milli þess
verðmætis, sem eigandinn á að fá í formi endurgjalds og þeirra verð-
mæta, sem ekki á að bæta. Ekkert ákvæði er um, að einstakir eigend-
ur eigi að hljóta ávinning, sem í mörgum tilvikum getur verið óviss
og tilviljanakenndur og án þess að þeir hafi nokkuð lagt þar sjálfir
af mörkum.
Það er því eðlilegt að líta svo á, að um þetta efni skuli settar reglur
i almennri löggjöf, að löggjafarvaldið hafi svigrúm til að setja megin-
reglur tii viðmiðunar, þótt víst verði að viðurkenna, að um er að ræða
margþætt og flókið viðfangsefni, sem engan veginn verða gerð tæm-
andi skil, þannig að leiði ávallt til afdráttarlausrar niðurstöðu, fremur
en gildir um svo margt annað í þjóðfélágslegum samskiptum.
Ef fyrst er litið til hagsmuna einstaklingsins má hreyfa því sjón-
armiði, að ákvæði stjskr. séu þannig úr garði gerð, að þau veiti honum
5