Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2006, Side 268
Vatnsaflsvirkjanir endast í nokkur hundruð ár, en notendur orkunnar, t.d. álver eða
sæstrengir, endast aðeins í nokkra áratugi (Birgir Jónsson 2002). Það er því ekki verið að
taka ráðstöfunarréttinn á orkunni frá komandi kynslóðum því þær munu eftir nokkra
áratugi taka ákvörðun um áframhaldandi ráðstöfun orkunnar frá hinum ýmsu
virkjunum, eða hvort hætta eigi rekstri og tæma lónið.
Jarðhiti: Jarðhitavirkjanir eru gjarnan í mjög viðkvæmu umhverfi, t.d. Nesjavellir,
Hellisheiði, Reykjanes, Krafla og ráðgerðar virkjanir í Bjarnarflagi við Mývatn, Grændal
ofan Hveragerðis, Hverahlíð, Krýsuvík, Trölladyngju og á Olkelduhálsi og Þeista-
reykjum. Aðrir staðir þar sem mikið er um háhita eru t.d. Torfajökulssvæðið,
Kerlingafjöll, Kverkfjöll, Askja, o.fl. sem eru mikilvæg ferðamannasvæði og sérlega
viðkvæm með tilliti til umhverfissjónarmiða, sérstaklega sjónrænna umhverfisáhrifa.
Þegar á undirbúningsstigi jarðhitavirkjunar verða mikil sjónræn umhverfisáhrif, þ.e.
strax við borun fyrstu rannsóknarborholunnar. Borstæði eru oft á mosavöxnum hraunum
með sérstökum straumformum á yfirborði, sem skemmast við gerð borplana og vegagerð
fyrir þungaflutninga að þeim. Ekki er unnt að taka ákvörðun um að ráðast í byggingu
virkjunarinnar fyrr en eftir nokkrar slíkar borholur. Þá þarf að bora fleiri holur og síðan
að leggja vatnslagnir, gufulagnir, byggja skiljustöðvar, kæliturna, vatnstanka, stöðvarhús
o.fl. Eru þetta „eins og allir vita" langtum minni umhverfisáhrif en vatnsaflið veldur, og
allt „algjörlega afturkræft" eins og reyndir jarðhitasérfræðingar hafa fullyrt í sjón-
varpsviðtölum? (Ólafur G. Flóvenz 2005). Sé reynt að fjarlægja borplönin og vegina og öll
hin mannvirkin, þá mun það eitt að fá mosann til að ná sér taka a.m.k. 30-50 ár, en erfitt
mun reynast að ná aftur hinum sérstöku yfirborðsformum hraunstraumanna, t.d.
sveigðum gjallmúgum, eða yfirborðsformum helluhraunanna, eins og hraunreipum. I
sumar var t.d. borað á einu yngsta hrauni landsins, Leirhnjúkshrauni á vestursvæði
Kröflu, sem er viðkvæmt ferðamannasvæði, sem þýddi að leggja þurfti veg fyrir þunga-
flutninga inn á borsvæðið og útbúa nokkur þúsund fermetra borplan.
Lokaorð
Hér að framan hefur verið sýnt fram á að umræðan um umhverfisáhrif og afturkræfni
hefur hérlendis verið í miklu ójafnvægi og þar hallað verulega á virkjun vatnsafls miðað
við virkjun jarðhita.
Af hverju hefur þessi umræða verið svona ójöfn? Er það vegna þess að ímynd
Landsvirkjunar hjá verndunarsinnum er mjög slæm og hefur verið lengi, þrátt fyrir að
fyrirtækið hafi verið mikilvirkt á mörgum sviðum umhverfismála? Þetta virðist vera stórt
vandamál hjá Landsvirkjun sérstaklega þar sem önnur orkufyrirtæki, þar með talin
olíufélögin, virðast ekki hafa þessa ímynd. Til dæmis hrósuðu nýlega forsvarsmenn
Landverndar sérstaklega borframkvæmdum Orkuveitu Reykjavíkur á Skarðsmýrarfjalli
á Hellisheiði og kynntu einnig þá framtíðarsýn að á Reykjanesskaga (m.a. á virkjunar-
svæðum Hitaveitu Suðurnesja) fari saman „verndun og nýting", en þetta orðaiag forðast
verndunaraðilar þegar rætt er um vatnsaflssvæðin. Nú vill höfundur taka fram að hann
er mjög fylgjandi hiimi frábæru stefnu Landverndar um Reykjanesskagann, en hann
bendir á ójafnvægið í umræðunni.
En af hverju er ímynd Landsvirkjunar svona léleg hjá verndunaraðilum? Er það vegna
þess hve Landsvirkjun hefur staðið lengi í stórframkvæmdum? Eða af því að
Landsvirkjun hefur aðallega virkjað vatnsafl? Eða getur dæmið snúist við, þ.e. að
vatnsaflið verði fordæmt af því að framkvæmdaaðilinn hefur svona lélega ímynd hjá
verndunaraðilum? Eða er hluti af ástæðunni að umhverfisverndaraðilar benda oft á aðra
mögulega kosti en þá sem eru í bígerð, þ.e. jarðhita í stað vatnsafls? Til dæmis heyrðist á
sínum tíma hjá ýmsum að hlífa ætti Eyjabökkum, en fara frekar í framkvæmdir við
2 6 6 i Arbók VFl/TFl 2006