Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2006, Qupperneq 297
Hér á landi hefur svokallað Q-kerfi verið mest notað en samkvæmt því kerfi eru sex mis-
munandi eiginleikum bergsins gefin tölugildi sem margfölduð eru saman til að fá út
heildargæðaeinkunn fyrir viðkomandi berg. Með hliðsjón af Q-gildunum, stærð og mikil-
vægi viðkomandi jarðganga, er síðan unnt að meta styrkingarþörfina.
Þetta matskerfi, sem byggt er á reynslu víða að úr heiminum, var fyrst notað hérlendis
vegna undirbúnings jarðgangagerðar við Blönduvirkjun upp úr 1980 og hefur verið
notað mismikið við alla veggangagerð hér á landi síðan.
Þótt ákveðnir annmarkar séu á Q-kerfinu hefur það verið notað talsvert af jarðfræðingum
við forrannsóknir jarðgangaleiða og hafa nær allir rannsóknarborkjarnar vegna virkjana-
ganga og vegganga frá 1980 m.a. verið metnir út frá því kerfi. Hluti af þessari vinnu hefur
einnig verið að aðlaga efnisstuðla Q-kerfisins íslenskum aðstæðum. Eftirlitsaðilar
framkvæmda hafa einnig tekið upp notkun kerfisins í ákveðnum verkum. Þar ber helst
að nefna gerð Hvalfjarðarganga en þar var Q-kerfið, eins og áður hefur komið fram,
notað til viðmiðunar við ákvörðun á styrkmgarflokkum í göngunum og var notkun þess
áskilin í verksamningi við verktakann.
Lokaorð
Þeir sem unnið hafa að forrannsóknum vegna jarðgangagerðar og eftirliti með slíkum
framkvæmdum er ljóst hversu erfitt það er að leggja hlutlaust mat á gæði bergs og þá
sérstaklega með tilliti til styrkingaþarfar. Vegna þessa er það vandkvæðum bundið að
hanna neðanjarðarmannvirki fyrirfram með mikilli vissu og því torvelt að gera ná-
kvæmar kostnaðaráætlanir. Þetta á einnig við þegar á framkvæmdastig er komið en til að
tryggja stöðugleika bergs í göngum er eins og fram hefur komið oft þörf á umtalsverðum
styrkingum. Styrkingarþörfin er metin á staðnum út frá gæðum bergs, stærð ganga og
öryggiskröfum en slíkt staðarmat á gæðum bergs getur oft verið erfitt og á stundum ein-
staklingsbundið, sem getur leitt af sér mismunandi mat milli manna á styrkingarþörf.
í dag eru ákvarðanir um bergstyrkingar í veggöngum fyrst og fremst teknar út frá fyrri
reynslu en þó oft með Q-kerfið til hliðsjónar. Þar sem jarðfræðilegar aðstæður á landinu
eru orðnar vel þekktar þá væri ef til vill skynsamlegt að búa til sérstakt berggæða-
matskerfi til notkunar í íslensku bergi sem fyrst og fremst byggðist á lýsingu á gerð og
eðli bergsins og öðrum aðstæðum í viðkomandi göngum ásamt fyrri reynslu.
Frekari rannsóknir á samspili spenna í bergi, styrkleika bergs og álags á styrkingar eru
einnig æskilegar til að gera notkun styrkinga markvissari og sennilega einnig hag-
kvæmari.
Heimildir
[1] Björn A.Harðarson,Jarðgöngd/s/and/-8erggæðamat,Orkustofnun,OS-84080/VOD-21 B,Október, 1984.
[2] Björn A. Harðarson, Tunnelling Quality of lcelandic Rock, International Tunnelling Association,Tunnelling Symposium,
Reykjavik, 1991.
[3] E. Gröv, S. Eriksson, J. Kröyer and B. A. Harðarson, The Hvalfjörður Subsea Tunnel. A hard rock tunnelling concept in young
basaltic rock mass, International Congress on Underground Construction in Modern Infrastructure. June 7-9,
Stockholm, Sweden, 1998.
[4] GeoTek ehf.; Fdskrúðsfjaröargöng - Framkvæmdaskýrsla, skýrsla unnin fyrir Vegagerðina, 2006.
15] GeoTek ehf., Göng undir Almannaskarð - Framkvæmdaskýrsla, skýrsla unnin fyrir Vegagerðina, 2005.
[6] Statens vegvesen, Vegdirektoratet, Publikasjon nr. 72, /ge//bo/t/ng,Veglaboratoriet, Oslo, April 1994.
[7] Vegagerðin, Framkvæmdaskýrslur fyrir Breiðadals- og Botnsheiðargöng, árin 1991-1996.
18) Vegagerðin, Framkvæmdaskýrsla fyrir Múlagöng, 1991.