Flóra: tímarit um íslenzka grasafræði - 01.04.1966, Blaðsíða 81

C. Mosaheiði (Rhacomitrium heath).
Eitt sérkennilegasta gróðurlendi á íslandi er mosaheiðin eða mosa-
þemban, eins og hún kallast í daglegu tali. Aðaleinkenni hennar er
það, að mosarnir Rhacomitrium hypnoides og R. canescens ríkja svo
mjög í gróðri, að þeir gefa landinu svip. Háplöntur eru ætíð strjálar.
í ritgerð minni 1945 hefi ég gert grein fyrir þessu gróðurlendi, og er
engu teljandi við það að bæta. Mosaheiðin nær allt frá sjávarmáli og
upp til hinna hæstu marka, sem gróðurinn nær, jafnvel langt upp fyrir
samfelldan gróður og hæstu snjódældir. Hefi ég fundið dálitla mosa-
bletti allt upp í 900 m hæð. Samfelldar mosabreiður munu þó naum-
ast ná hærra en um 800 m.
Skilyrðin sem mosaheiðin kemur frarn við eru: Lítill snjór á vetr-
um, en rakt loftslag á sumrum. Hún nær góðum þroska þar sem veð-
urnæmt er, en sandfok þolir hún illa. í hraunum er hún oft braut-
i'yðjendagróður að minnsta kosti sunnanlands. Á rannsóknarsvæðum
þeim, sem hér um ræðir, er mosaheiðin víðáttumikil á Gnúpverja-
afrétti, Kili, Kaldadal og Holtavörðuheiði, en finnst naumast á Bárð-
dælaafrétti, að minnsta kosti ekki sem samfelld gróðurbreiða. En á
Bárðdælaafrétti er lítil úrkoma á sumrin en allsnjóþungt á vetrum,
andstætt því, sem er á hinum svæðunum. Sandfok er þar víða mikið, en
þó litlu meira en á Kili. Annars er mosaheiðin sjaldséð á Norðurlandi,
nema á yztu nesjum, þar sem loftslag er saggasamt en þó fremur snjó-
létt. Hefi ég áður bent á þetta á Melrakkasléttu, þar sem Rhacomitri-
um heiðin er útbreidd úti við sjóinn, en mjög dregur úr henni fjar
sjónum, þar sem sumarloftið er þurrara og snjórinn langvinnari á
vetrum.
Þess er getið, að mosaþemban væri mjög í hraunum og oft fyrsti
samfelldi gróður þeirra. Til fjalla er hún að vísu oft brautryðjenda-
gvóður, en miklu fremur er hún þó þar oft yzta varnarlína hins gróna
lands. Kemur það einna skýrast fram í þursaskeggs brekkunum. Þar
sem veðurnæmast er og snjóléttast, hverfa háplönturnar úr gróður-
breiðunni, en mosaþemban verður drottnandi. Sama saga gerist, þegar
farið er upp eftir hlíðum. Þar er beltaskipting oft með þeim hætti, að
neðst eru grózkumiklar grasbrekkur oft með blómjurtum, síðan taka
við móleitar þursaskeggsbrekkur, sem allt í einu skipta um lit, og við
tekur hin hélugráa mosaþemba, sem svo hverfur að lokum yfir í nakt-
ar skriður.
Mosaheiðin er talin einkennis gróðurlendi á eyjunum í norðan-
TÍMARIT UM ÍSLENZKA GRASAFRÆÐI - FlÓra 79