Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Blaðsíða 64

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 201364
reiKningsbæKUr tveggJa alda
Bókin var upphaflega í tveimur heftum en var gefin út í fjórum heftum hjá Ríkis-
útgáfu námsbóka árin 1939 til 1941. Efnið var hefðbundið: Reikniaðgerðirnar fjórar,
fyrst í heilum tölum en síðan almenn brot, brotabrot og tugabrot, ásamt metrakerf-
inu. Vísan góða um sætiskerfið kom enn fyrir en nokkuð breytt (Elías Bjarnason,
1927, bls. 11; 1939, bls. 7). Athygli vekur að brotabrot komu á undan tugabrotum í
seinna hefti fyrstu útgáfunnar, þótt brotabrot komi harla sjaldan fyrir í daglegu lífi
og kennsla þeirra hafi einungis fræðilegan tilgang. Tugabrot voru þó kynnt stuttlega
áður í tengslum við metrakerfið sem hafði verið í notkun um skeið. Þá kom hlut-
fallareikningur í formi þríliðu og að lokum flatarmál og rúmmál. Árið 1932 kom út
heftið Talnadæmi með léttum æfingum, eingöngu með tölum, til undirbúnings sjálfri
kennslubókinni.
Reikningsbók Elíasar Bjarnasonar verður ekki nefnd nema getið sé fyrirmyndar
hennar, Reikningsbókar Ólafs Daníelssonar (1906, 1920). Í formála sagðist höfundur
hafa: „reynt að komast hjá tilfinnanlegu ósamræmi við Reikningsbók Ólafs Daníelsson-
ar sem nú mun mest notuð þegar barnaskólanámi er lokið“ (Elías Bjarnason, 1927, bls.
4). Enn fremur þakkaði Elías Ólafi ýmsar góðar ábendingar sem hefðu orðið bókinni
til bóta. Segja má að bók Elíasar sé eins konar einfölduð útgáfa af bók Ólafs (Sigur-
björg Schiöth, 2008). Minnir það nokkuð á Magnús Stephensen sem nýtti sér kennslu
meistara síns, prófessors Geuss, til að endurrita bók föður síns.
Reikningsbók Elíasar Bjarnasonar var endurskoðuð í útgáfunni árið 1939. Aukið var
við inngang að deilingu og umfjöllun um almenn brot var skipt í tvennt. Samnefnd
brot voru tekin fyrir í öðru hefti og ósamnefnd brot í þriðja hefti en að öðru leyti var
efninu lítið breytt. Inngangur að tugabrotum varð fyrir mestum breytingum en yfir-
gnæfandi hluti texta og dæma var þó óbreyttur frá fyrri útgáfu. Bætt var við skyndi-
prófum og ýmsum dæmum (Elías Bjarnason, 1927, 1929, 1939, 1940, 1941a, 1941b).
Kristján Sigtryggsson endursamdi Reikningsbók Elíasar Bjarnasonar á árunum 1963–
1965. Var hún gefin út sem handrit í þremur heftum og síðan í lokaútgáfu sem var
endurprentuð nokkrum sinnum fram til 1978 svo til óbreytt. Árið 19671 bættust við
fimm bls. með skilgreiningum á mengjahugtökum aftast í bókaflokknum en ekki var
fjallað nánar um þau og þau komu hvergi annars staðar við sögu. Vísan um sætis-
kerfin og reiknirit Evklíðs2, til að finna stærstu styttingartölu brots, sem kenndar
höfðu verið í bók Elíasar og í bókum allra fimm eldri höfundanna, hurfu í endursam-
inni gerð Kristjáns. Verð var uppfært; krónur komu í stað aura, enda hafði verðlag
fjórtánfaldast á árabilinu 1927–1963, og bifreiðar óku hraðar. Dæmum um margföldun
og deilingu var fjölgað og sums staðar aukið við skýringartexta eða honum breytt.
Efnið var enn stokkað upp í erfiðustu atriðum námsefnisins, deilingu, tugabrotum
og almennum brotum. Bókin var ætluð 4.–6. bekk barnaskóla en hlutfallareikningur,
flatarmál hrings og rúmmál heyrðu nú til námsefni unglingastigs samkvæmt Náms-
skrá fyrir nemendur á fræðsluskyldualdri (Menntamálaráðuneytið, 1960) og hurfu úr bók
Elíasar. Þess í stað var kominn stuttur kafli um jafnar tölur, sem nefndar voru sléttar
tölur í prentun frá 1967, og oddatölur (Elías Bjarnason, 1963, 1964, 1965).
Meirihluti bókaflokksins, bæði texti og dæmi, var þó prentaður upp óbreyttur, jafn-
vel frá 1927, gjarnan eftir endurröðun. Enn voru kýr mjólkaðar (Elías Bjarnason, 1965,
bls. 7), kindum slátrað (1965, bls. 20), kaffi keypt í 60 kg sekkjum (1940, bls. 47; 1963,