Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Blaðsíða 86

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 201386
lýÐræÐismenntUn – virKir nemendUr
Kaflar bókarinnar eru allir nokkuð sjálfstæðir og byggðir upp á ólíkan hátt. Í
hverjum kafla eru innslög í lituðum römmum. Þar er að finna verkefni sem tengjast
innihaldi bókarinnar, ljóð, tilvitnanir í önnur rit eða annað sem hægt er að grípa til í
kennslu og vinnu við lýðræðisuppeldi af öllu tagi.
Heftið er áhugavekjandi og grípandi að flestu leyti. Þó hefði farið betur á að hafa
letur örlítið stærra og aðeins minni texta á hverri síðu. Þar sem miklu efni er þjappað
saman í stuttan hnitmiðaðan texta skortir stundum á samhengi milli kafla og tvítekn-
ingar er að finna í ritinu. Eins er að finna skörun við aðra grunnþætti, eins og jafn-
rétti og sjálfbærni, en það skapast af nánum tengslum þessara grunnþátta, sem erfitt
getur reynst að aðgreina, jafnframt því að höfundum mun hafa verið ætlað að sýna að
grunnþættirnir væru ekki stakir staurar heldur samofnir hver öðrum.
HVaÐ Er lýÐrÆÐi?
Til að efla lýðræðishugsun og hafa í heiðri lýðræðisleg gildi í skólum landsins þarf
að vera skýrt í hugum fólks hvað lýðræði er. Í lýðræði taka einstaklingar afstöðu til
siðferðilegra álitamála og virkan þátt í mótun samfélagsins. Borgarar lýðræðisríkis
þurfa að búa við mannréttindi og ráða öllum meiriháttar málum sínum sameiginlega.
Forsendan er samábyrgð, meðvitund og virkni borgaranna. Skólar þurfa að taka mið
af því að barna og ungmenna bíður þátttaka í lýðræðissamfélagi og benda höfundar
því á hversu mikilvægt það er að þau læri til lýðræðis með því að læra um lýðræði í
lýðræði. En á móti kemur sú staðreynd að lýðræði sem stjórnskipulag og samfélags-
gerð á sér ekki nema mjög takmarkaða samsvörun í daglegum starfsháttum í skólum.
Í skólum er ekki að finna samfélag jafningja í þeim skilningi því kennarinn er ekki
jafningi nemenda. Langanir og óskir nemenda hafa ekki nema takmarkað vægi, hvort
sem um er að ræða daglegt starf eða langtímamarkmið. Ólafur Páll og Þóra Björg
benda á að af þessum sökum sé ekki ljóst í hvaða skilningi starfshættir í skóla geta
talist lýðræðislegir (sjá 2. kafla, bls. 9). Þessar efasemdir draga þó ekki úr nauðsyn þess
að börn og ungmenni séu alin upp í lýðræðishugsjónum og athygli vakin á mikilvægi
þess að gera lýðræðisuppeldi að markmiði innan skólanna. Síðan þarf hver skóli að
finna leiðir að þeim markmiðum.
Nemendalýðræði er hugtak sem hefur verið áberandi í skólaumræðu undanfarinna
ára. Þá er átt við þann þátt lýðræðisuppeldis í skólum sem viðkemur formlegu skipu-
lagi og stjórnsýslu. Það er til að mynda þátttaka nemenda í nefndum og ráðum innan
skólanna. Þessi hluti lýðræðisuppeldisins er góður og gildur og gefur nemandarödd-
inni tækifæri til að heyrast en þó með miklum takmörkunum. Ólafur Páll og Þóra
Björg benda á að nemendalýðræði í þessum skilningi hafi lítið að gera með lífið í
skólanum, sem að langmestu leyti fer fram í kennslustundum þar sem unnið er eftir
ákveðinni námskrá og kennarinn ræður mestu um samskipti og vinnulag (sjá 2. kafla,
bls. 10).