Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Blaðsíða 102

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013102
Um lifandi og daUÐa ÞeKKingU
Ég sæki hugmyndir til kollega og samnemenda minna í heimspeki og kennslufræði
framhaldsskóla. Hér mun ég leitast við að máta starfskenningu mína við hugrenn-
ingar Páls Skúlasonar sem ég gat um áðan. Fyrst mun ég fjalla um þekkingarhugtakið
og reyna að skoða það með augum nemandans, út frá tveimur sjónarhornum. Því
næst mun ég ræða um þrenns konar tegundir hugsunar og hvernig – og hvers vegna
– ég telji að í kennslu beri að hlúa að öllum þessum þáttum. Þá mun ég beina sjónum
að efniviðnum, kennsluefninu, og í þessari umfjöllun takmarka mig við þrjár bækur
sem allar snerta heimspekikennslu í framhaldsskólum. Þessar bækur eru Heimspeki-
saga eftir Gunnar Skirbekk og Nils Gilje (1999), Heimspeki fyrir þig eftir Ármann Hall-
dórsson og Róbert Jack (2008) og Tími heimspekinnar í framhaldsskólanum eftir Kristínu
Hildi Sætran (2010). (Hér eftir er vísað til bókanna þriggja með fangamörkum höf-
unda innan sviga.) Síðan mun ég heimfæra það sem komið hefur fram í köflunum á
undan upp á tiltekna kenningu um kennslu og skoða hvernig hún kallast á við þær
hugmyndir sem ég hef stuðst við, bæði mínar eigin og annarra. Hér er því ef til vill í
nokkuð óhefðbundnum skilningi um ítardóm að ræða, en engu að síður ætti lesand-
inn að geta glöggvað sig á umfangi og innihaldi hverrar bókar út frá því hvernig ég
ber hana saman við kenningu mína um heimspekikennslu. Hafa ber í huga að þessi
greiningaraðferð er fyrirfram líkleg til að draga fram hið jákvæða í hverri bók fyrir sig,
þar sem þetta reynist óhjákvæmilega vera það sem höfundur ítardómsins nýtir sér og
„gerir að sínu“ í eigin kennslu. Í lokakaflanum greini ég í stuttu máli frá því hverju
bækurnar breyttu fyrir starfskenningu mína.
þEKKing
Almenn menntun á að „efla skilning einstaklingsins á eiginleikum sínum og
hæfileikum og þar með hæfni til að leysa hlutverk sín í flóknu samfélagi“ (Mennta- og
menningarmálaráðuneytið, 2012, bls. 13). Í nýrri aðalnámskrá hefur aðkoma skóla-
kerfisins að þessu úrlausnarefni verið skilgreind út frá grunnþáttum menntunar –
en segja má að þeir felist í einstaklingsbundinni og félagslegri færni nemenda – og
hvernig tengja beri þá (grunnþættina) „meginsviðum þekkingar og leikni“ sérhvers
nemanda (Mennta- og menningarmálaráðuneytið, 2012, bls. 13). Í kennslustofunni
geri ég greinarmun á þekkingu eins og hún blasir við nemandanum eftir því hvort
hún er dauð eða lifandi.1 Eintómar útlistanir á því hvað einhver fyrri tíma hugsuður
sagði eða ályktaði um tiltekið málefni, kenningar afmarkaðra fræðisviða, þurrar út-
listanir á útleggingum eins hugsuðar á tilgátum annars; það er sú kennsluaðferð sem
að öllu jöfnu kallast staðreyndamiðlun (e. data-gathering strategy), hún einkennist
af ítroðslu, og verður að öllum líkindum dauður bókstafur fyrir nemandanum. Lif-
andi þekking fæst við allt það sem skiptir máli í núinu, í tengslum nemandans við
heiminn, og getur haft áhrif á veruleika hans og umhverfi. Hún lýtur ekki einungis að
kennsluaðferðinni, heldur einnig að kennsluefninu og því hvernig unnið er með það.
Að sama skapi tel ég að hægt sé að tala um lifandi kennslu og dauða kennslu, allt eftir
því hvert inntak hennar, framkvæmd og útfærsla er.