Jón á Bægisá - 30.09.2004, Qupperneq 25

Jaðarheimsbókmenntir
„þótt hann setji saman gott ljóð.“ Goethe telur hinsvegar hættu á að Þjóð-
verjar líti eklci nægilega út fyrir sinn litla hring. „Þessvegna svipast ég gjarnan
um á meðal framandi þjóða og ráðlegg öðrum að gera slíkt hið sama. Ekki
er nú lengur hægt að leggja mikið upp úr þjóðarbókmenntum, fyrir dyrum
er skeið heimsbókmenntanna og allir verða að leggja sitt af mörkum til að
hraða þessu skeiði.“15
Athyglisvert er að Goethe skuli tefla heimsbókmenntum fram á þennan
hátt í kjölfar orða sem greinilega er beint gegn hugmyndum um sérstöðu
snillinga á skáldskaparsviðinu (hann vissi vel að margir töldu hann sjálfan
einstakan snilling). Þetta minnir á orð Kafka um smábókmenntir sem sneiða
framhjá hinum „einstöku hæfileikum“. Reyndar er allt samhengi hinna
frægu og margtilvitnuðu orða Goethes um heimsbókmenntirnar afar at-
hyglisvert. Samtalið byrjar á því að hann tjáir Eckermann að síðustu dag-
ana hafi hann verið að lesa kínverska skáldsögu. Eckermann segir að slíkt
verk hljóti að vera framandlegt. „Ekki svo mjög sem maður hefði haldið",
svarar Goethe. „Fólkið hugsar, athafnar sig og skynjar næstum eins og við
og ekki líður á löngu áður en manni líður eins og jafningja þess, nema
hvað hlutirnar ganga fyrir sig á skýrari, hreinlegri og siðlegri hátt hjá því.
Allt er þar skynsamlegt, borgaralegt, laust við miklar ástríður og svipar því
mjög til Hermanns og Dórótheu hjá mér sem og til hinna ensku skáld-
sagna Richardsons.“ Hann segir Kínverjana hinsvegar ástunda annarskon-
ar náttúrutjáningu. Þegar Eckermann spyr hann hvort þetta verk sé ein
besta skáldsaga Kínverja, segir Goethe svo ekki vera, „Kínverjar eiga þús-
undir slíkra verka og áttu þegar forfeður okkar voru enn skógarbúar."
Undir lok þessa samtals, þegar Goethe hefur bætt við hinum fleygu
orðum um heimsbókmenntirnar, segir hann: „En þótt við metum þannig
að verðleikum það sem erlent er, megum við ekki festast í einhverju sér-
stöku og líta á það sem fyrirmynd. Við megum ekki líta þannig á kínverska
efnið eða það serbneska, eða á Calderon, eða Niflungakviðu; og ef við
þurfum á fyrirmynd að halda verðum við ætíð að snúa aftur til Forn-
Grikkja, verk þeirra túlka ævinlega hina fögru mannveru. Allt annað verð-
um við að meta í sögulegu ljósi og temja okkur hið góða úr því, að svo
miklu leyti sem hægt er.“
Hér er svo margt á seyði að engan veginn er hægt að gera því tæmandi
skil í stuttu máli. Spyrja má hvort lestur Goethes á kínversku sögunni feli
í sér „heimun“ í skilningi Lawell, eða hvort hann varpi skilningi sínum á
borgaralegri skáldsagnagerð, eins og hann og Richardson stunduðu hana,
15 Johann Peter Eckermann: Gesprache mit Goethe in den letzten Jahren seines Lebens, ritstj.
H.H. Houben, Leipzig: F.U. Brockhaus 1909. Tilvitnanir, einnig þær sem koma í næstu
tveimur efnigreinum, eru teknar af bls. 180-181.
d — Menninga(r)miðlun f ljóði og verki
23