Jón á Bægisá - 30.09.2004, Page 103

Frá hjali til tals
2. Inngangur: Hiö menningarlega samhengi
Finnska ljóðið, frumtexti þýðingarinnar, sem við ætlum að skoða, ber
heitið „(1905)“ og fjallar m.a. um Rússland. Hér á eftir fer því stutt sögu-
leg upprifjun til betri skilnings á ljóðinu:
Fyrstu daga ársins 1905 var efnt til verkfalla í St. Pétursborg, höfuðborg
rússneska keisaraveldisins. Nikulás II, sem af barnaskap ríghélt í ótak-
mörkuð völd sín, lét tvístra friðsamlegri fjöldagöngu með skotárás fyrir
framan Vetrarhöllina. I göngunni voru verkamenn sem báru keisara-
myndir, ldrkjufána og íkona. Þessi „blóðugi sunnudagur“ varð kveikjan að
miklum uppþotum sem fóru um landið í allnokkrum bylgjum. Hámarki
náðu þau eftir ósigur Rússa í stríðinu við Japana. í október 1905 brutust út
verkföll og í Pétursborg voru mynduð fulltrúaráð verkamanna, svokölluð
sovét. En sovétið í Pétursborg var leyst upp og Trotskí varaforseti þess
dæmdur til ævilangrar útlegðar í Síberíu. Öfugt við það, sem gerðist í
Pétursborg, kom einnig til vopnaviðskipta í Moskvu. Þar tókst verka-
mönnum um skeið að standa uppi í hárinu á sérsveitum sem sendar voru
á vettvang frá höfuðborginni. Fyrsta vopnaða baráttan (svokölluð „loka-
æfmg“) um félagslega og pólítíska nýskipan í hinu fallvalta keisaradæmi
hófst 8./21. desember 1905. 20. desember/2. janúar höfðu verkamennirnir
í Moskvu verið ofurliði bornir.
„Moskovassa taistellaan / sanoi isá“ („I Moskvu er barist / sagði
pabbi“): Með þessari setningu minnir Arvo Turtiainen - skáldið sem
fæddist í Helsinki, þá höfuðborg rússneska stórfurstadæmisins Finnlands,
árið 1904 - sex áratugum seinna á atburði aðventunnar árið 1905.
Ljóðið, sem setningin stendur í, heitir „(1905)“. Hér á næstu síðu er
finnski frumtextinn frá árinu 1967 vinstra megin, í miðjunni millilínu-
þýðing sem ég gerði árið 1988 og hægra megin þýsk þýðing frá 1982.
3. Skáldskapartækni frumtextans
Lítum fyrst á frumtextann og skáldskapartækni þá sem þar er beitt. Ljóðið,
sem er 19 línur, tekur ekki mið af neinni hefðbundinni bragfræðilegri
formgerð í finnsku, þar er hvorki um áberandi bragarhátt né viðtekna
rímskipan að ræða. Textinn verkar engu að síður sem ljóð og það á hann
nokkrum einingum að þakka þar sem tungumálinu er beitt á skáldlegan hátt;
þessar textaeiningar dreifast reyndar mjög ójafnt á heildartextann. Þetta
kemur skýrt í ljós þegar hugað er að hinum fjórum mismunandi röddum sem
heyra má í línunum 19. Hið ljóðræna ég kemur ýmist fram sem ljóðmælandi
eða sem lítið barn, en einnig koma móðirin og faðirinn fram. Ef einstök orð
. eru flokkuð undir þessar fjórar raddir birtist eftirfarandi mynd:
á Æœpúá' — Menninga(r)miðlun í ljóði og verki
ioi